चित्रचौकटींची पुनर्मांडणी

अक्षय शेलार - shelar.abs@gmail.com‘रेखाचित्रम्’ हा चित्रपट म्हणजे एका अर्थाने एका हरवलेल्या काळाची, सिनेमात उघडपणे दडलेल्या चित्रचौकटींची पुनर्मांडणी आहे. हे मल्याळम चित्रपटाच्या इतिहासाचे नव्या स्वरूपातील पुनर्लेखन आहे. ज्यात चित्रपट केवळ एका रहस्याची उकल करत नाही, तर तो एक वैचारिक चिंतन घडवतो. .जोफिन टी. चाको दिग्दर्शित ‘रेखाचित्रम्’ हा चित्रपट वरकरणी एक गुन्हेगारी रहस्यकथा वाटत असला तरी, तो मल्याळम सिनेमाच्या स्व-प्रतिबिंबाचे आणि आत्मचिंतनाचे एक रूपकदेखील आहे. १९८०च्या दशकातल्या एका चित्रपटाच्या चित्रीकरणादरम्यान घडलेल्या खुनाचा तपास घेऊन ही कथा सुरू होते. ही कथा हळूहळू कालक्रमाच्या पलीकडे जाते आणि सिनेमाच्या प्रतिमा, प्रत्यक्षातील आठवणी आणि आठवणींचे स्वरूप यांची एक गुंतागुंतीची रचना तयार करते..चित्रपटाची सुरुवात होते ती पोलिस अधिकारी विवेक गोपीनाथच्या (आसिफ अली) बदलीच्या घटनेपासून. शिक्षा म्हणून एका छोट्या गावात बदली झाल्यानंतर त्याच्याकडे एका गूढ खुनाचा तपास सोपवला जातो; मात्र १९८५मध्ये चित्रित झालेल्या भरतन् दिग्दर्शित ‘कातोडं कातोरम्’ या मामुट्टी प्रमुख भूमिकेत असलेल्या चित्रपटाशी या खुनाचा संबंध असल्याचं समोर आल्यानंतर हा तपास खरा रोचक बनतो. या खुनाशी संबंधित पुरावे, आठवणी आणि दृश्ये या बाबी सिनेमातून मागे उरलेल्या जागा, विस्मृतीत गेलेल्या व्यक्तिरेखा आणि कालबाह्य (की सिनेमात चित्रित असल्यानं कालातीत?) चित्रचौकटी यांच्या माध्यमातून पुन्हा समोर येतात..चित्रपटाचा मूळ गाभा आहे तो म्हणजे एका हरवलेल्या अभिनेत्रीचा, म्हणजेच रेखाचा (अनस्वरा राजन) शोध. तिच्या गायब होण्यामागे केवळ वैयक्तिक शोककथा नाही, तर एका विशिष्ट स्त्री कलाकाराच्या संदर्भात असलेला स्त्री-पुरुष सत्तासंबंध, चित्रपट-उद्योगातील शोषण आणि विस्मरणाच्या राजकारणाचा भाग इथे अस्तित्त्वात आहे. रेखाचा आवाज, तिची आठवण, तिच्या अस्तित्त्वाचे पुरावे, हे सर्व ‘रेखाचित्रम्’मध्ये इतक्या बारकाईने विणले आहेत की, ती एक ‘अनअर्काइव्ह’ झालेली कलाकार वाटते..‘रेखाचित्रम्’मधील रचनातत्त्वांपैकी सर्वात महत्त्वाचा घटक म्हणजे त्याचा मेटा-सिनेमॅटिक दृष्टिकोन, म्हणजेच, सिनेमाची निर्मिती प्रक्रिया आणि ऐतिहासिक स्मृतींवर केलेला विचार. ही कथा फक्त काळाच्या स्मृतीत हरवलेल्या एका कलाकाराच्या शोधापुरती मर्यादित नाही, तर त्या शोधात समाविष्ट असलेल्या ‘चित्रपट’ या माध्यमाच्याच अंतःप्रक्रियेविषयीदेखील आहे. एका जुन्या चित्रपटाच्या सेटवर घडलेली हिंसा, त्या संदर्भातील विस्मरण आणि आजच्या काळातील त्याचे पुनरावलोकन, हे सर्व घटक वास्तव आणि सिनेमा यांच्यामधली रेषा पुसून टाकतात. ज्यामध्ये अपु प्रभाकर यांचे छायाचित्रण ८०च्या दशकाचा पोत आणि वर्तमानातील थरार दोन्ही दाखवते..‘रेखाचित्रम्’मध्ये ‘फिल्म विदिन अ फिल्म’चा प्रयोग अत्यंत मार्मिकरीत्या, सूक्ष्मपणे वापरला आहे. ज्याच्याभोवती सारा तपास सुरू आहे त्या चित्रपटाचा सेट म्हणजेच कथानकातील एक मूळ घटनास्थळ ठरतो. हे मांडताना चित्रपटात वास्तव आणि कल्पित यामधील सीमारेषा धूसर केली जाते. भरतन्, मामुट्टी, आणि ‘कातोडं कातोरम्’ यांसारख्या खऱ्या ऐतिहासिक संदर्भांचा वापर करून ‘रेखाचित्रम्’ आपल्याला एका कल्पनारंजनाच्या विश्वात नेतो. या प्रक्रियेत, ‘रेखाचित्रम्’ केवळ चित्रपटविषयक चित्रपट न राहता तो मल्याळम चित्रपटांच्या इतिहासाचे, वारश्याचे एक आंतरसंहितात्मक रूप घेतो. आपल्या सिनेमांच्या स्मृती आपण कशा स्वरूपात जपतो, हा प्रश्न हा चित्रपट विचारतो, सीडी-डीव्हीडीच्या प्रतींमध्ये, की मौखिक इतिहासाच्या रूपात व लिखित शब्दांमधून, की विस्मृतीत गेलेल्या कलाकारांच्या अपूर्ण प्रवासांमध्ये? आणि हे सर्व जतन करताना आपण नक्की काय गमावतो?.या प्रक्रियेत तंत्रज्ञानाचाही वापर अत्यंत सूक्ष्म आणि विचारपूर्वकपणे केला आहे. विशेषतः आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स अर्थात कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या साहाय्याने तयार केलेली दृश्यं, मामुट्टीसारख्या अभिनेत्याच्या प्रतिमेची पुनर्निर्मिती, हे केवळ ‘पुनर्निर्माण’ नाही, तर ते ‘ऑथेंटिसिटी’ आणि ‘ऑथरशिप’ यांसारख्या संकल्पनांवरच प्रश्न उपस्थित करते. सिनेमा प्रत्यक्षदर्शी पुराव्यावर अधिक अवलंबून राहतो की स्मृतींवर? आणि जे काही समोर सादर केलं जातं, ते खरं आहे की केवळ ‘वास्तवाची पुनर्रचना’? हे करताना आपण इतिहासाकडे फक्त पुराव्यांच्या रूपात पाहायचं, की दृश्य आणि ध्वनी यांच्या माध्यमातून तो पुन्हा घडवायचा, हा मुद्दाही इथे उपस्थित होतो. सत्त्योत्तर युगात हे सारे प्रश्न अधिकच टोकदार बनतात..‘रेखाचित्रम्’ हा चित्रपट म्हणजे एका अर्थाने एका हरवलेल्या काळाची, सिनेमात उघडपणे दडलेल्या चित्रचौकटींची पुनर्मांडणी आहे. हे मल्याळम चित्रपटाच्या इतिहासाचे नव्या स्वरूपातील पुनर्लेखन आहे. ज्यात चित्रपट केवळ एका रहस्याची उकल करत नाही, तर तो एक वैचारिक चिंतन घडवतो. तसेच, सिनेमा म्हणजे केवळ मनोरंजन नसून आठवणींचे, गूढतेचे आणि इतिहासाच्या फुटनोट्सचे एक दृश्य-राजकारण असते, हे सूचित करतो..सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

चित्रचौकटींची पुनर्मांडणी

Related Stories