तिबेटी शिशापंग्मा शिखरं

जगाच्या पाठीवर आठ हजार मीटरपेक्षा उंच १४ शिखरं आहेत, ही सर्वच शिखरं हिमालयात वसलेली आहेत. पाच पाकिस्तानव्याप्त काश्मीरमध्ये, सात नेपाळमध्ये तर दोन शिखरं ही पूर्णपणे तिबेटमध्ये आहेत, त्यातील एक म्हणजे माउंट च्योयु अन् दुसरं माउंट शिशापंग्मा. तिबेट हा जगासाठी अनवट आणि अगम्य प्रदेश. इथं राहणारी माणसं, इथलं आजचं जीवनमान हे फारसं जगासमोर येत नाही..कारणं काहीही असतील, मात्र तिबेटला गेल्यावर हिमालयात असताना देखील आपलंसं वाटत नाही, हे तितकंच खरं. याचा अनुभव आम्ही च्योयु शिखर मोहिमेच्या वेळी घेतला होता. चिनी अधिपत्याखाली असलेल्या प्रदेशाला नुसती भेट देणं म्हणजे दिव्यच. शिखर चढाईपेक्षा तिबेटला जाण्यासाठी करावी लागलेली कसरत ही पर्वत चढाई इतकीच कठीण होती. आज तर आपल्यासाठी तिबेटमध्ये प्रवेश बंद आहे. त्यामुळे च्योयु नंतर शिशापंग्मा शिखर चढाई करण्याचं आमचं स्वप्न अजूनही तसंच आहे..८ हजार २७ मीटर उंच असलेलं शिशापंग्मा शिखर हे जगातील चौदा उंच शिखरांपैकी चौदावं उंच शिखर आहे. तिबेटच्या नैर्ऋत्य दिशेला चीनच्या मुख्य भूभागाला जोडणाऱ्या हिमालयामध्ये हे शिखर वसलेले आहे. शिशापंग्माची स्थानिक ओळख ‘गॉड ऑफ ग्रासलँड’ अशी आहे. स्थानिक भाषेत शिशा म्हणजे रांग तर पंग्मा म्हणजे हिरवळ. हिरवळीनं नटलेल्या विस्तीर्ण शिखरांच्या रांगेत नटून उभे असलेले शिखर म्हणजे शिशापंग्मा.१८० वर्ग किलोमीटर इतक्या विस्तीर्ण प्रदेशात ही छोटी शिखररांग वसलेली आहे. शिशापंग्मा शिखराला जोडून असलेली धार (ज्याला इंग्रजीमध्ये रिज असे म्हणतात), ती धार तब्बल दोन किलोमीटर विस्तीर्ण आहे, ज्यामध्ये मुख्य शिखर, पश्चिम व पूर्व अशा तीन शिखरांचा समावेश होतो. एकीकडे रूक्ष तिबेटी कोरडे वातावरण तर दुसऱ्या बाजूला नेपाळमध्ये असलेले विस्तीर्ण असे लाँगटांग नॅशनल पार्कची डोळे दिपवून टाकणारी हिरवळ..म्हणूनच शिशापंग्मा चढाई करताना येणारे अनुभव हे शब्दातीत आहेत. इतर शिखरांप्रमाणेच शिशापंग्माचे देखील स्थानिक तिबेटी संस्कृतीमध्ये विशेष महत्त्व आहे. तिबेटी लोकांसाठी शिशापंग्मा हे मोठे पवित्र शिखर आहे व त्याला देवतेचा दर्जा आहे.गिर्यारोहण क्षेत्रामध्ये इतर अष्टहजारी शिखरांच्या तुलनेत शिशापंग्मा तसं कमी प्रसिद्ध आहे. एकतर तिबेटसारख्या दुर्गम भागात, त्यात चीनच्या आडमुठ्या धोरणांमुळे इथे साधा एक परवाना मिळविण्यासाठी प्रचंड धडपड करावी लागते, त्यामुळे अष्टहजारी शिखरांची चढाई मालिका पूर्ण करण्यासाठी एक- एकदा गिर्यारोहक या शिखरावर चढाई करण्यासाठी नक्की येतात. अगदी गिर्यारोहणाच्या सुरवातीच्या काळात देखील शिशापंग्मा शिखर चढाई करण्यासाठी १९६४ हे वर्ष उजाडलं, या शिखरावर पहिली यशस्वी चढाई झाली २ मे १९६४ रोजी. ती देखील चिनी गिर्यारोहकांनी चढाई केली..झू जिंग, वांग फुझू व ची झीन यांनी चढाई करत अनवट शिशापंग्माला गवसणी घातली. शिशापंग्मा शिखर चढाईचे दोन मुख्य मार्ग आहेत - उत्तर आणि पश्चिम बाजूचे. हे संपूर्ण मार्ग चढाईच्या दृष्टीने कठीण आहेत. उत्तरेकडील मार्ग हा मुख्य मार्ग म्हणून ओळखला जातो, ज्यातून ८०२७ मीटर उंचीवरील मुख्य शिखर गाठता येते. परंतु, पश्चिमेकडील मार्ग हा अधिक आव्हानात्मक असून, येथे अधिकाधिक तांत्रिक कौशल्यांची आवश्यकता असते.या शिखरावर चढाई करताना गिर्यारोहकांना हिमस्खलन, तीव्र थंडी आणि प्रचंड वारा यांसारख्या नैसर्गिक अडचणींना तोंड द्यावे लागते. गिर्यारोहकांसाठी शिशापंग्मा शिखर चढाईची सुरुवात ही तिबेटच्या नायलम गावापासून होते. इथून गिर्यारोहकांना साधारण ५ ते ६ दिवसांमध्ये शिखराच्या बेस कॅम्प पर्यंत पोहोचता येते. हा प्रवास तिबेटच्या भव्य आणि निसर्गरम्य प्रदेशातून जातो, ज्यामुळे गिर्यारोहकांना तिबेटी संस्कृतीचा अनुभव घेता येतो..शिशापंग्मा शिखर मागच्या वर्षी चर्चेचा विषय ठरलं ते येथे झालेल्या एका जीवघेण्या स्पर्धेने. अमेरिकेतील दोन महिला गिर्यारोहक जिना र्हूशीडलो व ऍना गुटु यांनी १४ अष्टहजारी शिखरांपैकी १३ शिखरांवर चढाई केली होती. शिशापंग्मा हे त्यांचं चौदावे शिखर होते. ऑक्टोबर २०२३ च्या सुरुवातीलाच दोघींनीही तिबेटमध्ये स्थित च्यो ओयू शिखरावर चढाई पूर्ण केली होती. दोघींचे ध्येय हे चौदावे शिखर - शिशापंग्मा.या आधी कोणत्याही अमेरिकन महिलेने जगातील चौदा ही अष्टहजारी शिखरांवर चढाई केली नव्हती. त्यामुळे जिना व ऍना यांच्यात ‘१४ अष्टहजारी शिखरांवर चढाई करणारी पहिली अमेरिकन महिला’ याच्यासाठी चढाओढ लागली व त्याची परिणती अपघातामध्ये झाली..शिशापंग्माचा शिखरमाथा ४०० मीटरवर असताना ऍना गुटु व मिंगमार शेर्पा हे मोठ्या हिमप्रपाताच्या तडाख्यात सापडले व त्यातच त्यांचा मृत्यू झाला. जिना व तेनजेन लामा शेर्पा हे काहीसे खालच्या भागात होते, पहिल्या हिमप्रपातानंतर देखील त्यांनी चढाई चालूच ठेवली व दोन तासांनी आलेल्या दुसऱ्या हिमप्रपातामध्ये अडकले, या प्रपाताचा तडाखा इतका जबरदस्त होता, की त्यानंतर ते दोघेही कुठे गेले याचा थांगपत्ता लागला नाही.त्यांच्यासोबत इतर गिर्यारोहक देखील होते, त्यातील काही जण देखील यांत जखमी झाले. या सर्वांच्या मदतीला गेलेल्या शेर्पा तुकडीतील मिन्ग्मा जी या अत्यंत अनुभवी व निष्णात गिर्यारोहकालाही गंभीर दुखापत झाली. हे सर्व घडलं कारण कोणाला तरी ‘पहिलं’ यायचं होतं. ही स्पर्धा तर जीवघेणी होतीच ज्यानं गिर्यारोहण जगत हादरून गेले होते, सोबतच यात माझे, गिरिप्रेमीचे वैयक्तिक नुकसान झाले, कारण या स्पर्धेचा बळी ठरलेला तेजेंन लामा शेर्पा हा गिरिप्रेमीच्या परिवारातील होता..गिरिप्रेमीने आतापर्यंत नेपाळमधील सात व तिबेटमधील एक अशा आठ अष्टहजारी शिखरांवर चढाई केली आहे. पाकिस्तानव्याप्त काश्मीरमधील पाच व तिबेटमधील हे शिशापंग्मा अशी सहा शिखरं बाकी आहेत. यातील तिबेट मधील शिशापंग्मा हे आमचं पुढचं ध्येय आहे, मात्र, चीन सरकार काही आपल्याला इतक्यात व सहजसहजी परवानगी देत नाही. जेव्हा ही परवानगी मिळेल, तेव्हा या शिखरावर देखील भारतीय तिरंगा डौलाने फडकविला जाईल, आमचा विश्वास आहे.(लेखक हे ज्येष्ठ गिर्यारोहक असून, अखिल महाराष्ट्र गिर्यारोहक महासंघाचे अध्यक्ष आहेत.).सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.