पुरातन मंदिरांची इजिप्शियन संस्कृती

- विशाखा बाग

इजिप्त देशाची सर्व मंदिरं तुम्हाला मोहात पाडतात, आकर्षित करतात... इजिप्तला पुन्हा भेट देण्याची इच्छा नक्कीच तुम्हाला होईल एवढी शक्ती त्या मंदिरांमध्ये निश्चितच आहे. पुरातन इजिप्शियन संस्कृती, भव्यता आणि गूढता अशा गोष्टींमुळे इजिप्त तुम्हाला बांधून ठेवतं. वास्तुकलेचा एक अतिशय उत्तम नमुना त्यांच्या मंदिरांतून अनुभवता येतो.

इजिप्त देशाची भ्रमंती करायला निघाल्यानंतर अनेकानेक आश्चर्यकारक गोष्टी, पौराणिक कथा आणि हजारो वर्षांपूर्वीपासून उभी असलेली भव्य मंदिरं असं सर्व आपल्याला प्राग इतिहासाची आठवण करून देतं आणि आपलं मन नकळतच त्या विश्वात रमायला लागतं.

इजिप्तमध्ये फिरताना आणि तेथील मंदिरं बघताना आपण नकळत त्या काळात वावरतो आहोत, असंही वाटायला लागतं आणि ही गूढता आपल्याला प्राग इतिहासाच्या खुणा शोधायला अधिक उद्युक्त करते.

इजिप्तचे प्रामुख्याने दोन भाग पडतात. लोअर इजिप्त आणि अप्पर इजिप्त. महत्त्वाची सर्व प्रेक्षणीय स्थळं अप्पर इजिप्तमध्येच आहेत. अस्वानमधून साधारण फक्त एका तासात आपण कोमअम्बो इथे येऊन पोहोचतो. कोमअम्बो हे मंदिरसुद्धा नाईल नदीच्या काठावरच आहे. फेरोजच्या काळातील हे मंदिर तीन हजार वर्षं जुनं आहे. क्रूझवरून उतरून फक्त पाचच मिनिटांत आपण तिथे पोहोचतो.

इथे एकसारखी असणारी दोन मंदिरं लागून लागून आहेत. त्यांपैकी पहिलं मंदिर हे नवजीवनाची देवता मगरींसाठी बांधलेलं आहे. दुसरं होरूस देवासाठी म्हणजेच गरुडाचं मंदिर आहे. सोबेक म्हणजेच मगरीचे तोंड असलेला देव. होरूस म्हणजे गरुडाचे तोंड असलेला देव. अशा या दोन देवांची ही मंदिरं आहेत. या मंदिरात आपल्याला मगरीची ममी म्हणजेच थडगी बघायला मिळतात. इथे मगरींसाठीच एक म्युझियमसुद्धा आहे.

संपूर्ण मंदिरभर आपल्याला वेगवेगळ्या आकृती, चित्र आणि मूर्ती कोरून काढलेल्या दिसतात. प्रागैतिहासिक काळात अक्षर लिपी नसल्यामुळे इजिप्शियन लोक प्रामुख्याने चित्र लिपी वापरत होते. ती चित्र लिपी वापरून लिहिलेल्या अनेक गोष्टी आणि पुरावे आपल्याला तिथे दिसतात. येथील सर्वच मंदिरांत देवांची, राजांची आणि गरुडांची चित्रं अन् मूर्ती आपल्याला बघायला मिळतात.

यानंतर पुढे आपण क्रूझने एडफू या गावाला निघतो. चार हजार वर्षांपूर्वी वसलेलं नाईल नदीच्या काठीचं एडफू हे गाव. सातव्या क्लिओपात्रा राणीच्या काळातील म्हणजेच फेरोजच्या काळातील हे मंदिर आहे. मोठ्या प्रमाणात सुस्थितीत राहिलेलं होरूस देवाचं हे मंदिरसुद्धा तीन हजार वर्षं जुनं आहे. होरूस म्हणजे, गरुडाचं तोंड असलेली आकाशदेवता.

नाईल नदीकाठावर पूर्व-पश्चिम असे नदीकडे तोंड करून एडफू मंदिर आपल्याला उभं दिसतं. क्रूझमधून उतरल्यानंतर घोडागाडीने आपण मंदिराकडे जायला निघतो. येथील घोडे मात्र उंच आणि धष्टपुष्ट असे होते. आम्ही अगदी सकाळीच गेलो असल्यामुळे जानेवारीमध्ये चांगलीच थंडी आणि धुकं जाणवत होतं. एडफू गाव बघत पंधरा मिनिटांत आपण घोडागाडीने मंदिरापर्यंत पोहोचतो.

हे मंदिरसुद्धा आपल्याला अजूनही मोठ्या प्रमाणात सुस्थितीत आढळते. प्रचंड मोठे खांब, सभामंडप आणि सर्व ठिकाणी गरुडाचं तोंड असलेल्या देवांच्या आणि गरुडांच्या मूर्तीही आपल्याला बघायला मिळतात. अचानक आपण तीन हजार वर्षांपूर्वीच्या काळात गेलो आहोत, असं मात्र तिथे गेल्यावर लगेच जाणवायला लागतं.

आधी आपल्याला इथे पंधरा मिनिटांची मंदिराबद्दलची एक चित्रफीत दाखवली जाते. त्यामध्ये मंदिराचा संपूर्ण इतिहास सांगितला जातो. या मंदिरामध्येसुद्धा आपल्याला जागोजागी चित्र लिपी कोरलेली आढळते. या चित्र लिपीद्वारे तेव्हाच्या लोकांनी अनेक गोष्टी आणि त्याबद्दलची विस्तृत माहिती या मंदिरांमध्ये कोरून ठेवलेली आहे.

नंतरचं महत्त्वाचं आकर्षण होतं, ते म्हणजे ‘व्हॅली ऑफ किंग्स.’ म्हणजेच ख्रिस्तपूर्व दहाव्या ते सोळाव्या शतकापर्यंत होऊन गेलेल्या राजांची आणि राजघराण्यातील व्यक्तींची दफनभूमी. राजासोबत अनेक मौल्यवान वस्तूही दफन केल्या जायच्या. एकूण ६५ कबरी इथे आहेत. त्यातील कोणत्याही वस्तू चोरीला जाऊ नयेय म्हणून वाळवंटातील अतिशय आडभागात ही दफनभूमी तेव्हा बांधली गेली होती.

रामसेस दुसरा या राजाच्या मुलांची थडगी आणि त्याची जागा ही सर्वात मोठी आहे. त्यामध्ये १२० खोल्या आणि आणि तेवढेच कॉरिडॉर आहेत. हे फक्त एका राजाबद्दल आहे. अशी अनेक राजांची थडगी आणि कबरी तिथे आहेत. तूतनखामुन या राजाची कबर हे येथील एक मुख्य आकर्षण आहे. प्रचंड मोठ्या जागेत ही व्हॅली पसरली असल्यामुळे आपल्याला इथे फिरण्यासाठी बॅटरीवरच्या गाड्या उपलब्ध आहेत.

यानंतर आम्ही गेलो ते हॅटशेपसूटचे मंदिर बघण्यासाठी. हॅटशेपसूट या राणीला इजिप्तमध्ये त्या काळात प्रचंड लोकमान्यता होती. या राणीने त्या काळात देशात अनेक सुधारणा घडवून आणल्या आणि आर्थिक दृष्टीनेसुद्धा देशाला सबळ करण्याचा प्रयत्न केला. अतिशय भव्य असलेलं हे मंदिर प्रचंड मोठ्या जागेत पसरलेलं आहे. ८९७ फूट लांब आणि ३४४ फूट रुंद असं हे मंदिर आहे.

या मंदिराला भेट द्यायची असेल, तर तुमची चालण्याची तयारी हवी. वास्तुकलेचा एक अतिशय उत्तम नमुना म्हणून हे मंदिर अजूनही हजारो वर्षांपासून ओळखलं जातं. लाईमस्टोन, सॅड स्टोन आणि ग्रॅनाईटच्या दगडामध्ये हे मंदिर बांधलेलं आहे. लक्सर (Luxor) या महत्त्वाच्या गावापासून ते जवळ आहे.

नाईल नदीकाठचं अजून एक महत्त्वाचं आणि अतिशय भव्य मंदिर म्हणजे लक्झर टेंपल. संध्याकाळी आम्ही तिथे गेलो होतो. लाईमस्टोनमध्ये बांधलेलं हे मंदिर संध्याकाळ असल्यामुळे विद्युत रोषणाईमुळे अजूनच भव्य आणि गूढ वाटत होतं. पाहताक्षणीच आम्हा सर्वांच्या पसंतीस ते उतरलं. अमून रे या देवासाठी आणि फेरोज राजांच्या राज्यविधींसाठी आणि राज्याभिषेकांसाठी हे मंदिर बांधलं गेलं होतं.

दहा हजार चौरस मीटर जागेत हे मंदिर पसरलेलं आहे. २६० मीटर लांब आणि ५० मीटर रुंद एवढ्या जागेत ते बांधलं गेलं आहे. मंदिरामध्ये प्रचंड मोठे लाईनस्टोनचे खांब आहेत. अनेक वेगवेगळ्या देवांच्या मूर्ती तुम्हाला इथे दिसतील. याचबरोबर मोठे-मोठे सभामंडप आणि ओपन एअर म्युझियमही इथे आहे.

खांब एवढे प्रचंड मोठे आहेत, की दोन माणसांनी दोन्ही बाजूंनी धरूनही ते दोघांच्या हातामध्ये मावत नाहीत. मंदिराच्या बाहेर एका ओळीत बसलेल्या स्थितीत असलेल्या मनुष्य चेहऱ्याच्या सिंहाच्या अनेक मूर्ती तुम्हाला इथे दिसतील.

अमून रे या देवासाठी बांधलेलं अजून एक मंदिर म्हणजे कारनाक टेंपल. लक्सर याच गावात ते आहे. तेसुद्धा वास्तुकलेचा एक अतिशय उत्तम नमुना आहे. या मंदिराला भेट दिल्यानंतरही त्या काळातील इजिप्शियन लोकांची संस्कृती आणि तेव्हाच्या धर्मानुसार विधिवत केल्या जाणाऱ्या अनेक गोष्टी अन् त्याबद्दलच्या चित्र लिपी तुम्हाला इथे दिसतील.

या मंदिरात ५० हजार चौरस फुटांचा मोठा सभामंडप आहे आणि साधारण १३४ प्रचंड मोठे खांब इथे तुम्हाला दिसतील. २४७ एकरात हे मंदिर पसरलेलं आहे. परत येताना कैरोमध्ये थांबल्यानंतर तेथील महत्त्वाचं कैरो म्युझियम बघितलं. त्यामध्येसुद्धा तुम्हाला ममीज, पुरातन इजिप्शियन संस्कृतीच्या वस्तू, दागिने, राजांच्या आणि देवांच्या मूर्ती अशा अनेक नावीन्यपूर्ण वस्तू बघायला मिळतात. न चुकवण्यासारखं हे म्युझियम आहे.

मनाला भुरळ पाडणाऱ्या आणि मनात घर करणाऱ्या इजिप्त देशाला नक्कीच एकदा तरी भेट द्यायला हवी.

(लेखिका या वित्त सल्लागार आणि कॉर्पोरेट ट्रेनर आहेत.)

gauribag7@gmail.com