Friendship day : भाभांनी पंतप्रधानांचे मन वळवले आणि साराभाईंची इस्रो सुरू झाली

मुंबई : भारतीय अंतराळ संशोधन (ISRO) संस्थेने १४ फेब्रुवारी रोजी PSLV-C52 रॉकेटचे यशस्वी प्रक्षेपण केले. इस्रोचे प्रमुख डॉ. एस. सोमनाथ यांनी पदभार स्वीकारल्यानंतर ही पहिलीच मोहीम होती. याच्या मदतीने हवामानविषयक अॅप्समध्ये सुधारणा करता येऊ शकते. त्याचप्रमाणे पुराच्या वेळी मॅपिंगसाठीही या मिशनच्या माध्यमातून मदत होऊ शकते.

ही काही पहिलीच वेळ नाही, गेल्या अनेक दशकांपासून इस्रोने अशी अनेक कामगिरी केली आहे, जी जगात एक उदाहरण बनली आहे. आज इस्रोचा जगातील सर्वोच्च संशोधन संस्थांमध्ये समावेश आहे. अशा परिस्थितीत याचे श्रेय कोणाला दिले तर त्यात पहिले नाव विक्रम साराभाईंचेच असेल.

आजकाल रॉकेट बॉईज ही त्यांच्या आणि महान शास्त्रज्ञ होमी जहांगीर बाबा यांच्या जीवनावर आधारित वेबसिरीजही खूप चर्चेत आहे. या मालिकेद्वारे पुन्हा एकदा इतिहासाची ती पाने सादर करण्यात आली आहेत जेव्हा आपल्या देशाचे हे रॉकेट बॉईज स्वातंत्र्यलढ्यात नवा इतिहास लिहीत होते. जाणून घ्या इस्रोचे संस्थापक विक्रम साराभाई यांची कहाणी-

१. १२ ऑगस्ट १९१९ रोजी जन्म

कुठे विक्रम साराभाई यांना अवकाश विज्ञानाचे जनक म्हटले जाते तर कुठे त्यांना भारतीय विज्ञानाचे महात्मा गांधी म्हटले जाते. त्यांचे कर्तृत्व आणि योगदान आजही देशाला अभिमानास्पद आहे. त्यांचा जन्म १२ ऑगस्ट १९१९ रोजी अहमदाबाद येथे एका उद्योगपती कुटुंबात झाला. त्यांच्या कुटुंबाचा भारत छोडो आंदोलनात सक्रिय सहभाग होता.

२. १९४५ मध्ये IIS मध्ये संशोधन

केंब्रिज विद्यापीठातून पदवी घेतल्यानंतर विक्रम भारतात आला. येथे त्यांना भौतिक शास्त्रज्ञ सर सीव्ही रमण यांच्या मार्गदर्शनाखाली विश्वकिरणांवरील त्यांचा पहिला संशोधन प्रकल्प सुरू करायचा होता. त्यासाठी ते १९४५ मध्ये बंगळुरू येथील इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्समध्ये गेले. इथूनच त्यांचा प्रवास सुरू झाला, ज्यामध्ये त्यांनी विज्ञान जगतात दिलेल्या अनेक योगदानांची एकापाठोपाठ एक नोंद झाली.

३. इस्रोची स्थापना

विक्रम साराभाई यांनी रशियन क्षेपणास्त्र स्पुटिकच्या प्रक्षेपणानंतर भारतात अंतराळ कार्यक्रम स्थापित करण्यासाठी भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेची स्थापना केली. साराभाईंच्या प्रयत्नांमुळे १९६९ मध्ये भारताच्या इस्रोची स्थापना झाली. ते इस्रोचे पहिले अध्यक्ष होते. विक्रम साराभाई यांनीच भारत सरकारला स्वतःचा अवकाश कार्यक्रम सुरू करायला हवा असे पटवून दिले.

४. साइट लाँच करणे

१९६६ मध्ये त्यांनी गुजरातमधील एका गावात नासाच्या मदतीने सॅटेलाइट इंस्ट्रक्शनल टेलिव्हिजन प्रयोग (SITE) केला. हे १९७५ मध्ये लाँच करण्यात आले, त्यानंतर दूरदर्शन ग्रामीण भागात पोहोचू शकले.

५. आयआयएम ते अकादमी ऑफ परफॉर्मिंग आर्ट्स

याशिवाय साराभाईंनी देशातील अनेक संस्थांचा पाया घातला. यामध्ये अहमदाबादची आयआयएम आणि भौतिक संशोधन प्रयोगशाळा (पीआरएल) आणि कोलकात्याच्या व्हेरिएबल एनर्जी सायक्लोट्रॉन प्रकल्पाचा समावेश आहे.

त्यांनी त्यांची पत्नी मृणालिनी साराभाई यांच्यासोबत अहमदाबादमध्येच दर्पण अकादमी ऑफ परफॉर्मिंग आर्ट्सची स्थापना केली. त्यांना १९९६ मध्ये पद्मभूषण आणि १९७२ मध्ये मरणोत्तर पद्मविभूषण पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. ३० डिसेंबर १९७१ रोजी साराभाई यांचे निधन झाले.

वेबसिरीज रॉकेट बॉईज

रॉकेट बॉईज या वेबसिरीजमध्ये विज्ञानाचे हे जग आणि तो स्वातंत्र्याचा काळ अतिशय सुंदर आणि खोलवर दाखवण्यात आला आहे. आज आपण ज्या सुविधा उपभोगत आहोत त्या आणण्यासाठी आपल्या देशातील शास्त्रज्ञांनी किती धडपड केली, हे ही मालिका पाहिल्यानंतर समजते. या मालिकेत दिसणारे विक्रम साराभाई आणि होमी जहांगीर भाभा यांच्यातील मैत्रीचे नातेही उदाहरणापेक्षा कमी नाही.

साराभाईंच्या प्रत्येक कर्तृत्वासोबत होमी जहांगीर भाभा यांच्या योगदानाचाही समावेश असल्याचे दिसते. दोघांनी मिळून भारताला विज्ञानाच्या जगात अव्वल स्थानावर नेण्याचे स्वप्न तर पाहिलेच पण ते पूर्णही केले.

डॉ. होमी जे. भाभा यांच्या विमान अपघातातील निधनानंतर १९६६ मध्ये विक्रम साराभाई यांनी अणुऊर्जा विभागाचे अध्यक्षपद स्वीकारले. त्याच वेळी इस्रोच्या स्थापनेसाठी तत्कालीन पंतप्रधान पं. जवाहरलाल नेहरू यांचे मन वळवण्यात होमी जहांगीर भाभा यांचे मोठे योगदान होते.