Datt Jayanti 2022 : पाच पर्वत, 866 मंदिर, असा आहे गिरनारगिरीचा इतिहास!

भगवान दत्तात्रयांनी आपल्या चिरंतन वास्तव्याने पुनीत केलेले आणि बारा हजार वर्षे तपाने सिध्द केलेले स्थान म्हणजेच पूर्व इतिहास व परिसर गिरनार अशी दत्तभक्तांची अनन्य श्रध्दा आहे. भौगोलिक दृष्ट्या असंख्य छोट्या मोठ्या पर्वतांचा, शिखरांचा आणि सुळके यांचा समूह असलेला हा परिसर आहे. दत्त प्रभूंवर श्रद्धा असलेल्या प्रत्येकाने एकदा तरी गिरनारवर जाऊन दत्त महाराजांचे दर्शन घ्यावे असे सांगण्यात येते.

गिरनार तेजोमय भगवान श्रीदत्तप्रभू यांचे हे अक्षय निवासस्थान आहे. गिरनार पर्वत गुजरात राज्यातील जुनागढ शहरात आहे. गिरनार डोंगराला रेवतक पर्वत असेही म्हणतात. हा गुजरातचा पवित्र पर्वत आहे. गिरनार पर्वतावर सुमारे 866 जैन आणि हिंदू धर्मांची मंदिरे आहेत. गिरनार पर्वत जुनागड शहरापासून केवळ 5 किलोमीटर अंतरावर आहे. गिरनार पर्वताचे शिखर ३६७२ फूट उंचीवर आहे. येथे जाण्यासाठी 9999 पायऱ्या चढाव्या लागतात. याच पर्वतावर दत्त महाराजांचे सर्वोच्च स्थान असलेले निवासस्थान आहे. याच मंदिराबद्दल आज जाणून घेऊयात.

गिरनार पर्वतावर अंबा मातेचेही मंदिर आहे. हे मंदिर 13 व्या शतकात सोलंकी राजा यांनी बांधले होते. मौर्य वंशातील राजांनी या मंदिरावर काही शिलालेख कोरले आहेत. त्यातून गिरनार पर्वताला उज्जयंत, रायवत, रायवतक आणि जुनागड शहराला गिरीनगर, जिरनादुर्ग म्हणून मौर्य काळात ओळखले जात होते, असे लक्षात येते.

गिरनार पर्वतावर एकूण 4 उंच शिखरे आहेत. पहिले जैन मंदिर शिखर असून त्यावर जाण्यासाठी 4000 पायऱ्या आहेत. दुसरे म्हणजे अंबाजी शिखर त्यावर जाण्यासाठी 5000 पायऱ्या तिसरे गोरखनाथ शिखर आणि चौथे गुरु दत्तात्रेय शिखर या ठिकाणी जाण्यासाठी अनूक्रमे 5800 आणि 9000 पायऱ्या आहेत. या पर्वतावर श्री दत्तपादुका, नाथ संप्रदायाचे उपासना केंद्र, नेमिनाथ भगवान मंदिर, गीर जंगल, कमंडलू कुंड ही विशेष स्थाने आहेत.

काही यात्रेकरू गिरनार पर्वतावर चढू शकत नसल्यामुळे, ते फक्त अंबाजी मंदिराला भेट देतात. गिरनारला वारंवार भेट देणारा प्रत्येक यात्रेकरू सर्व शिखरे चढू शकत नाही. पण जमिनीपासून सुमारे ३३०० फूट उंचीवर असलेल्या अंबाजी मंदिरात पोहोचल्यावर धन्यता वाटते. गिरनार चढताना पहिल्या पायरीच्या आजूबाजूच्या जागेला भवनाथ तळेटी म्हणतात. तिथून चढायला सुरुवात करू मग पांडव डेअरी, हनुमान वालुनी आंबळी, ढोली डेअरी, काली डेअरी, भर्त्रीहरी गुफा अशी ठिकाणे आहेत. या भर्तृहरी गुहेजवळ गिरनारमध्ये अर्धवर्तुळाकार माळीचे स्थान आहे. येथे 13 व्या शतकात बांधलेली पाण्याची टाकी आहे.

येथे तलावाजवळ खांगोची पाने आहेत. तेथून वरचा कोट नेमिनाथजींच्या देरासरात येतो. देरासरानंतर हिंदू मंदिरे सुरू होतात. जिथून पहिला भीमकुंड येतो तेथून अंबाजी मंदिराकडे जाणारा रस्ता सातपुडा लेण्यांकडे जातो. त्यानंतर जटाशंकरी धर्मशाळा, शुद्ध पाण्याचा तलाव, गौमुखी गंगा येते. थोड्या अंतरावर रामानुज पंथाचे पाथरचट्टी नावाचे ठिकाण आहे, त्याच्या समोरच भैरवजपाचा दगड आहे. भैरवजापमध्ये योगी सेवादासजींचे स्थान आहे जे सन 1824 मध्ये गिरनार येथे येऊन स्थायिक झाले. शेषवन, भरतवन, हनुमानधारा ही स्थानके येथून येतात. गिरनार चढण्याचा हा जुना मार्ग आहे.

अंबाजीचे मंदिर पश्चिम दिशेला वसलेले आहे. अशा प्रकारे भीमकुंड ते अंबाजी मंदिराच्या वाटेतील इतर ठिकाणांना भेटी दिल्यानंतर यात्रेकरू पुन्हा मूळ मार्गाने अंबाजी मंदिरात पोहोचतात. अंबाजीचे मंदिर पश्चिमेला आहे, जे गुर्जर शैलीचे आहे. भवनाथाच्या रूपात भगवान शिव आणि अंबाभवानीच्या रूपात पार्वती पवित्र गिरनारमध्ये वास्तव्य करतात. अशा लोकांमध्ये एक प्रकारची श्रद्धा असते.

गिरनारीच्या पाच टेकड्यांवर एकूण 866 मंदिरे आहेत. गोरख शिखर 3600, अंबाजी 3300, गायमुखी शिखर 3120, जैन मंदिर शिखर 3300 आणि माळी परब यांची उंची 1800 फूट आहे. तर गिरनार पर्वत देखील गुजरातचा सर्वात उंच पर्वत आहे.

पर्वतावर असलेल्या अग्नी आणि जलकूंडाची आख्यायिका

भगवान दत्तात्रेय ध्यानात हजारो वर्षे दत्तटुंकवर बसले होते. त्या दरम्यान सर्वत्र दुष्काळ पडला होता. पण, दत्त महाराजांची घोर तपश्चर्या सुरू होती. अशावेळी प्रजेची दया आल्याने देवी अनुसूया मातेने त्यांना ध्यानावस्थेतून बाहेर काढण्यासाठी त्यांना हाक मारली. तेव्हा भगवान दत्तात्रेयांचे कमंडलू खाली पडले. एक भाग एकीकडे व दुसरा भाग दुसरीकडे असे त्याचे विभाजन झाले. त्यातील एकाचे अग्नीत रूपांतर झाले तर दूसरीकडे गंगा अवतरुन जलकुंड निर्माण झाले तेच हे कमंडलू स्थान आहे. गीरनार पर्वतावर एका ठिकाणी तूम्हाला पेटलेली धूनी दिसेल. तर दुसरीकडे कुंड निर्माण झाले आहे.

गिरनारला कसे पोहोचायचे?

बस - गुजरातच्या इतर शहरांमधून एसटी आणि खाजगी बसने जुनागडला जाता येते.

रेल्वे - जुनागढला जाण्यासाठी अहमदाबाद-वेरावळ रेल्वे मार्गावर दोन एक्सप्रेस गाड्या धावतात.

विमान - जुनागढपासून सर्वात जवळचे विमानतळ राजकोट आहे. हे जुनागडपासून १०३ किमी अंतरावर आहे.