दर्जेदार फुलांच्या उत्पादनासाठी...

परदेशी बाजारपेठेत लांब दांड्याच्या फुलांना मागणी वाढू लागली आहे. फुलांच्या उत्पादनाबरोबरच गुणवत्तेसही महत्त्व आहे. पिकांचे गुणवत्तापूर्ण व जास्तीत जास्त उत्पादन मिळण्यासाठी हरितगृहाचा वापर फायदेशीर आहे. नियंत्रित वातावरणातील शेती पारंपरिक शेतीपेक्षा आर्थिकदृष्ट्या फायदेशीर ठरते. 

हरितगृहात मुख्यत्वे गुलाब, जरबेरा आणि कार्नेशन या फुलपिकांची लागवड केली जाते. महात्मा फुले कृषी विद्यापीठाने केलेल्या संशोधनानुसार पारंपरिक पद्धतीपेक्षा हरितगृहातील लागवडीपासून पिकांचे ३४ ते ९७ टक्के इतके अधिक उत्पादन मिळते; तसेच उत्पादित मालाची गुणवत्तासुद्धा लक्षणीयरीत्या वाढते, असे सिद्ध झाले आहे. हरितगृहाप्रमाणेच शेडनेटगृहाचाही नियंत्रित वातावरणातील पीक उत्पादनासाठी होतो. 

हरितगृह 
वनस्पतींच्या वाढीसाठी तापमान, आर्द्रता, सूर्यप्रकाशाची तीव्रता व कार्बन डाय ऑक्‍साईड यांचे योग्य प्रमाण आवश्‍यक असते. या सर्व घटकांचे ज्याठिकाणी कृत्रिमरीत्या नियंत्रण केले जाते.

हरितगृहासाठी वापरले जाणारे आवरण -
हरितगृहासाठी पॉलिइथिलिन, पॉलिव्हिनील क्‍लोराइड (पीव्हीसी), फायबर, ग्लास, अॅक्रेलिक, पॉलिकार्बोनेट इत्यादींचा वापर केला जातो.  पॉलिइथिलिन फिल्मची किंमत कमी असल्यामुळे सर्व साधारणपणे त्याचा सर्वाधिक वापर केला जातो. ही फिल्म अतिनील किरण प्रतिबंधक  असून, तिची जाडी २००० मायक्रॉन इतकी असते. तिचे आयुष्यमान ३ ते ४ वर्षे इतके असते.

प्रकार -
हरितगृहातील वातावरण नियंत्रण आणि उभारणी यानुसार हरितगृहाचे तीन प्रकार पडतात.
१)  नैसर्गिक वायूविजन असलेले कमी खर्चाचे हरितगृह : 
या हरितगृहाचा सांगाडा लाकडी खांब किंवा बांबूपासून करता येतो. त्यामुळे खर्च तुलनेने कमी येतो; मात्र हरितगृहाचे आयुष्यमानही कमी असते. या प्रकारच्या जास्त आयुष्यमान असलेल्या हरितगृहाच्या सांगाड्यासाठी जीआय पाइपचा वापर केला जातो. मात्र, त्यांचा तुलनात्मक खर्च जास्त येतो. या हरितगृहामध्ये नैसर्गिक वायुविजन होते. त्यासाठी छत व बाजूच्या झडपा उघड्या ठेवाव्या लागतात. 

२) अर्धनियंत्रित वातावरण असलेले मध्यम खर्चाचे हरितगृह : 
या प्रकारच्या हरितगृहामध्ये मुख्यत्वे जीआय पाइपचा वापर केला जातो. यातील वातावरण नियंत्रण करण्यासाठी एक्‍झॉस्ट फॅन व कूलिंग पॅडचा वापर केला जातो. अशा हरितगृहाची देखभाल जास्त करावी लागते.

३) संपूर्ण नियंत्रित हरितगृह : 
हे हरितगृह अर्धनियंत्रित हरितगृहाप्रमाणेच असते. परंतु यामध्ये आतील वातावरण पूर्णपणे नियंत्रित केलेले असते. 

हरितगृहातील उत्पादनासाठी महत्त्वाच्या बाबी : 
   हरितगृहातील सूर्यप्रकाशाची तीव्रता कमी करण्यासाठी शेडिंग नेटचा वापर करावा. 
   हरितगृहात परिणामकारक आर्द्रता मिळविण्यासाठी चांगल्या प्रकारच्या फॉगिंग पद्धतीचा अवलंब करावा. 
   पिकाला पाणी देण्यासाठी कार्यक्षम अशा ठिबक सिंचन पद्धतीचा अवलंब करावा. हरितगृहातील फूलशेतीला दररोज विद्राव्य खतांची मात्रा द्यावी लागते. ठिबक सिंचन संचामुळे हे शक्य होते.