जळगाव - खेळ म्हटला म्हणजे मुलांचा आवडता विषय. पूर्वी खेळण्याच्या माध्यमातून शारीरिक विकास कसा साधला जाईल याचा विचार केला जायचा. परंतु आता ‘ट्रेंड’ बदलला असून, खेळातून बौद्धिक विकासाला जोड देण्याचा कयास सुरू झाला. त्यामुळे मुले ‘आउटडोअर’ खेळांकडून ‘इनडोअर’ खेळांकडे वळली असून खेळांना देखील बुद्धिमत्तेची किनार जोडण्यात आली आहे.

मुलांना सुट्या लागल्या की, पूर्वी मोसमाप्रमाणे खेळ सुरू व्हायचे. यामध्ये प्रामुख्याने लपाछपी, पकडापकडी, विटी-दांडू, गोट्या, आंधळी कोशिंबीर, डोंगराला आग लागली पळापळा, लिगोरी, रंग कोणता रंग?, तळ्यात- मळ्यात, आट्यापाट्या, आबादबी, खांबापकडी आणि असे अनेक खेळ होते. अशा प्रकारच्या खेळातून मुलांना एक आनंद मिळण्यासोबत त्यांचा शारीरिक विकास होण्यास मदत होत होती. मात्र काळानुरूप यात बदल होत गेला, आणि पूर्वीचे घराबाहेरील खेळ आता जणू कालबाह्यच झाले. आता विचार होऊ लागला तो खेळण्यासोबत बौद्धिक विकासाचा. 

अक्षर, नंबरची ओळख
मुलांच्या बुद्धीला चालना देतील, अशा खेळण्यांची मागणी गेल्या काही वर्षात वाढू लागली आहे. प्रामुख्याने लहान मुलांना अक्षर, नंबर, रंग, प्राणी, पक्षी या सर्वांची ओळख खेळाच्या माध्यमातून व्हावी; इंग्रजी आद्याक्षरावरून नाव जोडणी करणे अथवा रंगसंगतीत चित्रे तयार करणे, वेगवेगळे आकार जोडणे अशा प्रकारची बुद्धीला चालना देणाऱ्या खेळणे बाजारात आहेत. त्यामुळे मुलांना नर्सरीत अथवा केजीच्या वर्गात मिळणाऱ्या प्राथमिक शिक्षणाची ओळख अगदी शाळेत पाऊल ठेवण्यापूर्वीच खेळण्यातून होत आहे.

पझल बॉल, वैज्ञानिक दृष्टिकोन
मुलांची एकाग्रता, आकलन शक्‍ती वाढविण्यासाठी उपयुक्‍त ठरणारे गेम्स देखील आहेत. यात अगदी दोन वर्षाच्या मुलांसाठी ‘पझल बॉल’ ज्याद्वारे दोन तुकडे जोडून बॉल तयार करणे, अल्फाबेट्‌स, नंबर, कलर, आकार तयार करता येतात. याशिवाय मुलांच्या बोटांच्या स्नायूचा विकास करण्याच्या दृष्टीने पझल बॉल आहे. तसेच ‘हॅमर गेम’ यात प्लॅस्टिकचा पूर्ण सेट ज्यात हातोडा, खिडे, नटबोल्टची जुळवणी यामुळे मुलांमधील एकाग्रता निर्माण होते. इतकेच नाही तर वैज्ञानिक प्रॉडक्‍ट देखील आहेत. ज्यामध्ये खेळताना मुलांना विज्ञानातील काही नियमांची माहिती कृतीतून होऊ शकते.

मोबाईल ॲप्स्‌ही उपयुक्‍त
स्मार्टफोनच्या जमान्यात लहान मुलांना मोबाईलचे आकर्षण आहे. या स्मार्टफोनमध्ये गेम्सचे काही ॲप आहेत. यात प्रामुख्याने चित्र जोडणी, गाण्यांमधून इंग्रजी अक्षरांची ओळख, प्राणी- पक्षांच्या चित्राची जुळवणी करणारे गेम आहेत. ज्याद्वारे बुद्धीला चालना मिळू शकणारी आहे.

लहान मुले ही नुसते पाहण्याऐवजी प्रत्यक्ष कृतीतून शिकत असतात. त्यादृष्टीने बौद्धिक क्षमता वाढविणारे खेळणी आहेत. अर्थात, अगदी जन्माला आलेल्या बाळासाठीदेखील ‘फ्लॅश कार्ड’ हा एक गेम असून, यातून त्यांची आकलनक्षमता वाढत असते, तर वैज्ञानिक नियम शिकविणारे गेमदेखील आले आहेत.
- महेश गोरडे, संचालक, कुतूहल फाउंडेशन

मुलांमध्ये स्कॉलरशिपसाठी थिअरी स्वरूपात ज्ञान मिळायचे; परंतु आता यात प्रॅक्‍टिकल वर्कचा प्लॅटफॉर्म उपलब्ध झाला आहे. डिजिटल मीडिया हाही एक भाग असून, यातून मुले सर्च करून माहिती घेऊ शकतात. मुलांमध्ये क्‍युरॅसिटी नेहमीच असते, त्यादृष्टीने प्रॅक्‍टिकल देण्याचा प्लॅटफॉर्म सुरू केला आहे.
- रितेश पाटील, सीईओ, सातपुडा इन्फो. प्रा. लि.