India China Relation : भारत-चीन संबंधांना पुन्हा सहकार्यात्मक वळण?

चीनचे परराष्ट्र मंत्री वांग यी यांनी बिजिंगमध्ये झालेल्या पत्रकार परिषदेत ``ड्रॅगन (चीन) न हत्ती (भारत) यांच्या सहकार्यात्मक नृत्याची संकल्पना’’ पुन्हा एकदा मांडली असून, ``दोन्ही देशांसाठी हाच एक योग्य मार्ग’’ असल्याचे म्हटले आहे..गेल्या आठवड्यात बीजिंगमध्ये झालेल्या 14 व्या नॅशनल पीपल्स कॉंग्रेसच्या अधिवेशना दरम्यान झालेल्या पत्रकार परिषदेत त्यांनी वरील विधान केले. त्या संदर्भात भारतीय वृत्तपत्रात सविस्तर वृत्तांत प्रसिद्ध झाले आहेत. त्यांचे कळीचे वाक्य म्हणजे, ``सीमाप्रश्नावरून अथवा विशेष मतभेद दुतर्फा सबंधांमध्ये येता कामा नये. त्यांचा परिणामही या संबंधांवर व्हावयास नको.’’.चीनी नेतृत्वाच्या कमानीकडे पाहिल्यास वांग यी हे असे नेतृत्व आहे की ``चीनच्या परराष्ट्र धोरणाचे ते शिल्पकार आहेत,’’ असे म्हटले तर वावगे ठरू नये. चीनच्या परराष्ट्र खात्याची धुरा ते 2013 पासून सांभाळत आहेत. चीनच्या सर्वोच्च नेतृत्वाच्या फळीत परराष्ट्र मंत्री व स्टेट कौन्सिलर ही दोन महत्वाची पदे संभाळात आहेत..भारत चीन संबंधाच्या संदर्भात ऑगस्ट 2001 मध्ये मी चीनला पहिली भेट दिली होती, त्यावेळी परराष्ट्र मंत्रालयात भेटणारी पहिली व्यक्ती वांग यी हे होते. फेब्रुवारी 2001 मध्ये अशिया विभागाच्या उप-परराष्ट्र मंत्रीपदी त्यांची ( डेप्युटी मिनिस्टर ऑफ फॉरेन अफेअर्स- इनचार्ज ऑफ एशियन अफेअर्स) नेमणूक होऊन केवळ सहा महिने उलटले होते. त्यावेळी झालेल्या चर्चेदरम्यान त्यांनी दोन्ही देशांच्या संबंधवृद्धीवर भर दिला होता. ``दोन्ही देशांची संख्या तीन अब्जांच्या आसपास (2.8 अब्ज) आहे. आपण एकत्र आलो, तर जगाच्या राजकीय प्रभावाचे चित्र बदलू शकू,’’ असा विश्वास त्यांनी व्यक्त केला होता. तोच सूर आजही ते लावीत आहेत. दोन्ही देशांच्या संबंधातील चढउतारांचे ते साक्षीदार आहेत, तसेच, संबंधात नरमाई यावी, यासाठी प्रयत्नशील आहेत..2001 ते 2025 या चोवीस वर्षात चीनच्या परराष्ट्र धोरणाचे सुकाणू चालविणारे ते नेते असून, पाश्चात्य निरिक्षकांनी त्यांचे नाव `चायनीज फॉक्स’ असे ठेवले आहे. कारण, ``त्यांचा चेहरा (कोल्ह्यासारखा) तसा दिसतो,’’ असा त्यांचा दावा आहे. त्यांची तुलना रशियाचे परराष्ट्र मंत्री सर्गेयी लाव्हरोव यांच्याबरोबर करावी लागेल. ते गेली तब्बल 20 वर्षे ( 2004 ते आजतगायत) रशियाचे परराष्ट्र मंत्री आहेत..वांग यी यांनी पत्रकार परिषदेत, पंतप्रधान नरेंद्र मोदी व चीनचे अध्य़क्ष शी जिनपिंग यांच्या रशियातील कझान येथे झालेल्या भेटीचा उल्लेख केला. शांघाय कोऑपरेशन संघटनेच्या शिखर परिषदेला हे दोन्ही नेते उपस्थित होते. त्यावेळी संबंध पुनरपी सौहार्दपूर्ण प्रस्थापित करण्यावर त्यांनी भर दिला..प्रत्यक्षात, भारत व चीनच्या संबंधातील ड्रॅगन व हत्ती एकत्र नृत्य करण्याचा अलीकडील काळ होता तो 2001 ते 2019. त्या दरम्यान, दोन्ही बाजूंनी मित्रत्वाचे वारे वाहात होते. सात वेळा मी स्वतः चीनला भेटी दिल्या. त्यांचे अंतरंग समजाऊन घेतले. परंतु, लडाख क्षेत्रातील प्रत्यक्ष ताबारेषेवरील डेमचोक व डेपसांग येथे सुरू झालेल्या तणावांचे रूपांतर एप्रिल –मे 2020 मध्ये होऊन गलवानच्या खोऱ्यात प्रक्षुब्ध चकमकी झाल्या. त्यात 20 भारतीय व किमान चार चीनी सैनिक ठार झाले व संबंधात पडलेल्या ठिणगीने दोन्ही देश पुन्हा अर्धशतक मागे फेकले गेले..भारतीय व चीनी वृत्तपत्रे, वाहिन्या ``दोन्ही बाजूंचे रोज युद्ध चालू आहे,’’ अशा बातम्या देऊ लागले. दोन्ही बाजूंनी धमक्यांचे वातावरण निर्माण झाले. बीजिंग व नवी दिल्ली येथे भारत व चीनच्या वृत्तपत्रे, रेडिओ व वृत्तसंस्थाचे प्रत्येकी सहा ते सात (पीटीआय, युएनआय, हिंदू, हिंदुस्तान टाईम्स, इंडियन एक्स्प्रेस, टाईम्स ऑफ इंडिया) प्रतिनिधी होते. त्यांच्यावर गदा आली व अखेर चीन व भारत सरकारने त्यांची व्हीसा मुदत वाढविण्यास नकार दिल्याने साऱ्यांना आपापल्या देशात जावे लागले..त्यामुळे भारताच्या नजरेतून दिसणारा चीन व चीनच्या नजरेतून दिसणारा भारत याचे वार्तांकन थांबले. त्याचा परिणाम म्हणजे, भारतीय नागरीकांना दोन्ही देशांच्या संबंधात होणाऱ्या बदलांच्या बातम्यांसाठी एपी, एफपी, रॉयटर आदी आंतरराष्ट्रीय वृत्तसंस्थांच्या वार्तांकनावर अवलंबून राहावे लागले. या परिस्थितीत अगदी अलीकडे सकारात्मक बदल झालाय, तो `प्रेस ट्रस्ट ऑफ इंडिया’चे केजेएम वर्मा यांची बीजिंगमध्ये पुन्हा नियुक्ती झाल्याने. तथापि, आजही चीनच्या वृत्तपत्र व रेडिओ आदींचा एकही प्रतिनिधी भारतात नाही. ही स्थिती बदलणे गरजेचे आहे..सीमा प्रश्न सोडविण्यासाठी दोन्ही देशांदरम्यान ``एस आर (स्पेशल रिप्रेझेन्टेटीव)’’ व्यवस्था आहे. या व्यवस्थेच्या अंतर्गत आजवर 22 वेळा वाटाघाटींच्या फेऱ्या झाल्या आहेत. सीमाप्रश्न सोडविण्याची गती गोयलगाईच्या गतीसारखी आहे. त्यामुळे, तो सुटेल तेव्हा सुटेल, पण ``त्याबाबतचे मतभेद संबंधांच्या आड येऊ नयेत,’’ असे वांग यी सुचवित आहेत..त्या दृष्टीने 18 डिसेंबर 2024 रोजी बीजिंगमध्ये वांग यी व भारताचे राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार अजित दोवाल यांच्या दरम्यान झालेल्या भेटीकडे पाहावे लागेल. विशेष म्हणजे 2019 मध्ये झालेल्या एसआर स्तरीय बैठकीनंतर गेली पाच वर्षे एकही बैठक झाली नव्हती. या बैठकीत दोन्ही बाजूची सेना पूर्ववत स्थळी नेण्यावर एकमत झाले. तेव्हापासून, परिस्थिती सुधारत आहे. त्या बैठकीत कैलास मानससरोवर यात्रेचा मार्ग खुला करण्यावर एकमत झालं. सीमेनजिकच्या नद्यांचे प्रवाह, सीमेवर होणारा बाजार आदींबाबत माहितीची देवाण घेवाण करण्याचे ठरले. सुमारे सहा मुद्यांबाबत सहमती झाली..भारत आणि चीन यांच्या दरम्यानच्या व्यापाराचे प्रमाण 2023 च्या आकडेवारीनुसार 115 अब्ज डॉलर्स आहे. भारताने चीनक़डून 99.59 अब्ज डॉलर्सच्या मालाची आयात केली व चीनला 16.23 अब्ज डॉलर्सच्या मालाची निर्यात केली. त्यातील 83.26 अब्ज डॉलर्सची तफावत ही भारताच्या चिंतेची बाब असून, ही दरी कशी कमी करता येईल, यावर गेली काही वर्षे विचार चालू आहे. तथापि, त्यात लक्षणात्मक बदल घडलेला नाही..डोनाल्ड ट्रम्प अमेरिकेच्या अध्यक्षपदी आल्यापासून चीनसह मित्र देशांवरही त्यांनी जकातवाढीचा बडगा उगारल्याने जागतिक व्यापार व्यवस्थाचे तीनतेरा होऊ पाहात आहेत. चीनने ते आव्हान स्वीकारले असून, ``अमेरिकेच्या कोणत्याही प्रकारच्या युद्धासाठी चीन तयार आहे,’’ असे चीनने जाहीर केले आहे..डॉलरला पर्यायी चलनव्यवस्था तयार करण्यासाठी चीन व रशिया प्रयत्नात आहेत. त्यांनाही व पर्यायाने ब्रिक्स संघटनेतील राष्ट्रांनाही ट्रम्प यांनी याबाबत दम भरला आहे. ``डॉलरला पर्यायी चलन मान्य करणार नाही,’’ असे ते सांगत आहेत. त्याला चीन व रशियाने काही प्रतिसाद दिलेला नाही. परंतु, भारतने मात्र ``पर्यायी चलनवव्यवस्थेला आपली अनुकूलता नाही,’’ असे जाहीर करून ब्रिक्स मधील अऩ्य देशांना (एकूण 10 देश) धक्का दिला आहे..एकीकडे अमेरिकेशी मैत्री संभाळायची, दुसरीकडे, संरक्षण क्षेत्रातील साधनसामग्रीबाबत आजही रशियावर मोठ्या प्रमाणावर अवलंबून असल्याने युक्रेनवरील हल्ल्याला प्रतिकूलता असूनही अध्यक्ष व्लादिमीर पुतिन यांच्याबरोबर संबंध ठेवायचे व सीमाप्रश्नाशी थेट निगडीत असलेल्या चीनला चार हात दूर ठेवून संबंधांचे संतुलन साधायचे, असा तिहेरी पेच भारतापुढे आहे..त्यात आणखी एक भर पडली आहे, ती पाकव्याप्त भारताची. परराष्ट्र मंत्री डॉ सुब्रमण्यम जयशंकर यांनी अलीकडे म्हटले आहे, ``पाकिस्तान ने चोरलेला भारताचा भूभाग (पाकव्याप्त जम्मू काश्मीर – गिलगिट बाल्टिस्तान) परत केला, तर भारत पाकिस्तान दरम्यानचे प्रश्न सुटतील.’’ जयशंकर म्हणतात, तेवढा हा पेच साधा नाही. याच भागात चीनचा ``चायना पाकिस्तान इकॉनॉमिक कॉरिडॉर’’ चा अब्जावधी डॉलर्सचा प्रकल्प राबविला जात आहे. त्यामुळे यात भारतासह चीन व पाकिस्तान हे दोन अन्य देशांचे हितसंबंध गुंतले आहेत. शिवाय, चीनच्या ताब्यातील अक्साई चीन चे काय, हा प्रश्न उरतोच..Sun Protection : तापमानातील वाढीने उद्भवतोय त्वचाविकार; उन्हाच्या तडाख्यापासून काळजी घेण्याचा वैद्यकीय तज्ज्ञांचा सल्ला.या अत्यंत गुंतागुंतीच्या समस्यांदरम्यान वांग यी यांच्या वरील निवेदनाकडे पाहावे लागेल. याचे आणखी एक कारण म्हणजे भारत-चीनचे राजदूतीय संबंध प्रस्थापित होऊन यंदा 75 वर्ष पूर्ण होत आहेत. त्याचा उत्सव साजरा करण्यासाठी चीन तयारी करीत आहे. दिल्लीतील चीनच्या दूतावासाने या प्रसंगी ``न्यूज फ्रॉम चायना- चायना इंडिया रिव्ह्यू’’ चा खास अंक प्रकाशित करण्याचे ठरविले असून, भारत-चीन संबंधांचे सर्व पैलू उलगडून दाखविणारे लेख तज्ञांकडून मागितले आहेत. बीजिंगमधील भारतीय दूतावासही त्या दृष्टीने तयारी करीत आहे. त्यामुळे, येत्या काही वर्षात दुतर्फा संबंधाना पुन्हा उजाळा मिळण्याची आशा करायवयास हरकत नाही..सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

India China Relation : भारत-चीन संबंधांना पुन्हा सहकार्यात्मक वळण?

Related Stories