Operation Sindoor : दोन आघाड्या आणि किंग्ज गॅम्बिट

चीन हा पाकिस्तानकडे भारताला त्रिकोणी कचाट्यात अडकविण्यासाठीचे एक स्वस्त साधन म्हणून बघत आला आहे. यामुळेच चीन आता पाकिस्तानला त्यांच्या पश्चिमेकडील नियंत्रण कमांडचा (थिएटर कमांड) विस्तार मानत आहे, असे गृहीत धरणे अधिक सोयीचे ठरेल..इतिहास प्रत्येक युद्धाला एक नाव देऊन जाते. अधिकृतपणे ‘ऑपरेशन सिंदूर’मध्ये थोडी विश्रांती घेण्यात आली आहे पण हे युद्ध सुमारे ८७ तास चालले. त्यामुळे भविष्यातील पिढ्यांसाठी हे फक्त ‘८७ तासांचे युद्ध’ म्हणून नोंदवले जाणे पुरेसे ठरेल का? या युद्धासाठी मला एक वर्णन सुचते आहे. ही एखादी टोकदार वा ‘हॅशटॅग’ योग्य अशी संज्ञा नसेल. परंतु, आपण जे नुकतेच पाहिले ते दोन आघाड्यांवरील युद्धाच्या सुरुवातीची चाल आहे. आपण याला ‘ट्रेलर’ म्हणू शकतो. कारण हे एक दीर्घकालीन शहाणपण, धैर्य आणि सैनिकी ताकदीचे युद्ध ठरू शकेल. मी हे अधिक संक्षिप्तपणे समजावून सांगण्याचा प्रयत्न करतो..यासाठी मी नेहमीप्रमाणे क्रिकेटमधील उपमा देण्याचा मोह टाळतो. त्याऐवजी थेट बुद्धिबळाकडे वळतो. पाकिस्तानने हे युद्ध पहलगाम हल्ल्यापासून सुरू केले आणि नंतर चिनी उपकरणे, तंत्रज्ञान आणि मार्गदर्शनासह लढले. त्यांना पांढऱ्या सोंगट्यांनी खेळणारा खेळाडू समजा. बुद्धीबळात पांढऱ्या सोंगट्यांचा खेळाडू सुरुवातीची चाल खेळतो. याला ओळखीच्या ई-फोर चालीसारखे समजा. म्हणजेच प्रतिस्पर्ध्याला प्रत्युत्तर देण्यासाठी आमंत्रण देण्याच्यादृष्टीने राजासमोरचे प्यादे पटावर दोन घरे पुढे सरकवणे. .या चालीतून वेगवेगळ्या रणनीती आकार घेऊ शकतात. जसे की इटालियन गेम, स्कॉच गेम किंवा रुई लोपेझ. पण याला जी संज्ञा अधिक चपखल बसते ती म्हणजे किंग्ज गॅम्बिट. कारण ही नीती अधिक आक्रमक असून, त्यातून अनेक तांत्रिक पर्याय तयार होतात. मात्र, ही चाल पाकिस्तान आणि चीन दोघेही एकत्र खेळत आहेत. त्यांनी प्यादे पुढे सरकवले आहे. यात पाकिस्तान प्याद्यासारखा पुढे आहे आणि त्याच्यामागे राजा, वजीर, त्यांची घोडदळे आणि सल्लागार म्हणजे चीनही सज्ज आहे. आता ते भारताच्या पुढील चालीकडे म्हणजेच प्रतिसादाची वाट बघत आहेत..गाफीलपणा हा कुठल्याही योजनेचा भाग असू शकत नाही कारण घड्याळ सुरू झाले आहे. वर्तमानपत्रे आणि वृत्त वाहिन्यांवरील बातम्यांचा मागोवा घेतला तर असे दिसून येके की आता सशस्त्र दलांनीसुद्धा ‘रेड टीम’ तयार करण्याची प्रथा स्वीकारली आहे. हा एक असा गट असतो जो शत्रूसारखा विचार करतो आणि प्रतिक्रिया देतो. एक क्षण असा विचार करा की तुम्हीच तुमची ‘रेड टीम’ आहात. आता तुम्ही पुढे काय कराल? आपल्या देशाला दोन आघाड्यांवरील समस्यांची चिंता आहे. पण या दोन्ही समस्या एकाच वेळी प्रत्यक्षात पुढे ठाकतील असे कधीही झाले नव्हते. चीनविरद्धच्या १९६२ च्या युद्धात पाकिस्तान काही अटी घालून बाजूला राहील. पाकने काश्मीरवर चर्चेची मागणी केली आणि ती अमेरिका व ब्रिटिश दबावामुळे सुरूही झाली. सन १९६५, १९७१ आणि कारगिलनंतरही चीनने बहुतेक वेळा दूर राहणेच पसंत केले. पण आता राजासमोरचे प्यादे दोन घरे पुढे नेण्याची चाल दाखवते की हे चित्र बदलले आहे..भारतासाठी दोन आघाड्यांवरील युद्ध सुरू झाले आहे. फक्त चीनला ते थेट लढण्याची गरज वाटत नाही. त्यांच्याकडे पाकिस्तानसारखा सक्षम आणि इच्छुक असा तोतया आहे. चीन पाकिस्तानला पुरेशी अत्याधुनिक उपकरणे विकत राहतील जेणेकरून ते भारताच्या बरोबरीत राहतील. किंवा पाचव्या पिढीतील फायटर जेट सारख्या काही विशिष्ट क्षेत्रांमध्ये कदाचित ते वर्षभरात भारताच्या पुढेही असतील. चीनच्या उपग्रहांचा आणि इतर आयएसआर (इंटेलिजन्स, सर्व्हेलन्स, रेकॉनिसन्स) संसाधनांचा वापर संरक्षित व्यक्तींच्या सेवेसाठी होऊ शकेल. शिवाय ‘रिअल-टाईम’ सल्लाही उपलब्ध असेल. म्हणूनच मी दोन आठवड्यांपूर्वी म्हटले होते की पाकिस्तान पुढील कुरापत काढण्यासाठी नेहमीसारखा पाच-सहा वर्षे थांबवणार नाही. ती ‘फिल्ड मार्शल’चे राजकीय भांडवल झपाट्याने कमी होण्याआधीच काढली जाऊ शकते. गेल्या अनेक दशकांचा अनुभव असे सांगतो की चीन हा पाकिस्तानकडे भारताला त्रिकोणी कचाट्यात अडकविण्यासाठीचे एक स्वस्त साधन म्हणून बघत आला आहे. ही रणनीती आता दोन पावले पुढे गेली आहे..यातील पहिले पाऊल म्हणजे म्हणजे चीन पूर्व लडाखमध्ये वर सरकला असून, यामुळे आपला पाकिस्तानसाठी राखीव असलेला महत्त्वाचा मोठा लष्करी विभाग तिथे अडकला आहे. दुसरे म्हणजे पाकिस्तानकडून आलेले थेट लष्करी आव्हान. मात्र, या ई-फोर चालीला भारताच्या आक्रमक प्रत्युत्तरामुळे हे दोन्ही भागीदार सध्या तरी पिछाडीवर गेले आहेत. लष्करप्रमुख जनरल अनिल चौहान यांनी पुण्यातील व्याख्यानात सांगितलेच आहे, की ९/१० मेच्या रात्री सुरू झालेला रॉकेट व मिसाइलचा हल्ला भारताला गुडघे टेकवायला लावेल असे कदाचित त्यांना वाटले असेल. त्यांची ही चाल फसली कारण त्यांची जवळपास सगळीच क्षेपणास्त्रे अडवली वा पाडली गेली आणि भारताच्या जोरदार प्रत्युत्तरामुळे पाकिस्तानी हवाई दल जमिनीवरच खिळून राहिले. तळ उद्ध्वस्त झाले तेव्हा शस्त्रसंधी हेच त्यांच्यासाठी शहाणपणाचे पाऊल ठरले..‘रेड टीम’ आता विचार करत आहे की यात काय चुकले आणि पुढील फेरीसाठी कशी तयारी लागेल. यात चार गोष्टी त्यांना चिंतेत टाकतील अशा आहेत. एस-४०० च्या नेतृत्वातील भारताची बहुपातळी हवाई संरक्षण यंत्रणा, ब्रह्मोस क्षेपणास्त्रे विशेषतः जेव्हा ती सुखोई विमानांद्वारे अशा अंतरावरून डागली जातात आणि जी त्यांच्या वायुदलाच्या क्षेपणास्त्रांच्या आवाक्याबाहेर आहेत, त्यांच्या हवाई संरक्षणाची अपुरी सज्जता (ज्यात चिनी एचक्यू-९ या समावेश आहे) आणि ही यंत्रणा अँटी-रेडिएशन ड्रोनसह प्रभावहीन वा नष्ट करण्याची भारताची क्षमता. त्यामुळे हे नक्की समजा की चीन हा पाकिस्तानसोबत यावर सध्या उपाय शोधतो आहे. त्यांच्याकडेही एस-४०० आहेत आणि शिवाय ते ‘रिव्हर्स इंजिनिअरिंग’मध्ये तरबेज आहेत. ते ब्रह्मोसचा तोडगा शोधण्यासाठी रशियाकडून काही घेण्याचा प्रयत्न करतील. पुढच्या पिढीतील एफसी-३१ हे फायटर विमान लांब पल्ल्याच्या क्षेपणास्त्रांसह लवकरच त्यांच्याकडे येणार आहे. मी फक्त ‘रेड टीम’च्या भूमिकेतून हा विचार करीत आहे. त्यामुळे मी असेही म्हणेन की, चिनी पीएलए पाकिस्तानला त्यांचा नवीन सहावा असा ‘थिएटर कमांड’ मानतात..जर पाकिस्ताने भारताला गुंतवून ठेवले तर चीनचा ‘वेस्टर्न थिएटर कमांड’ आराम करू शकतो. पाकिस्तान-चीन संबंधांवर अनेक पुस्तके आणि संशोधनपर लेख लिहिले गेले आहेत. परंतु, मर्यादित हेतूसाठी आपल्याला फक्त काही महत्त्वाच्या तारखांकडे मागे वळून बघायचे आहे. १९६० मध्ये झोऊ एनलाई यांच्या भेटीनंतर भारत-चीन सीमावाद अधिक चिघळला. २८ मार्च १९६१ रोजी पाकिस्ताने चीनला सीमारेषा निश्चित करण्यासाठी एक टिप्पणी पाठवली. ही सीमा पाकव्याप्त काश्मीरच्या या बेकायदेशीर कब्जामुळे त्यांच्याकडे आली आहे. भारताशी तणाव वाढत असताना फेब्रुवारी १९६२ मध्ये सर मोहम्मद झफरुल्ला खान यांनी संयुक्त राष्ट्रसंघामध्ये पाकिस्तानकडून बोलताना कबूल केले होते की, इस्लामाबाद चीनच्या सीमेजवळील (पाकव्याप्त काश्मीरमधील) सैन्य मागे घेण्यास तयार आहे. यानंतर दोन महिन्यांनी म्हणजे ३ मे रोजी दोन्ही देशांकडून वाटाघाटी सुरू करण्यासाठी संयुक्त निवेदन जारी करण्यात आले..Agricultural News : पीकनाशक बुरशीमुळे घातक परिणाम; तज्ज्ञांचा अमेरिकेला इशारा, चीनबरोबरील संबंध तोडण्याचा सल्ला.दरम्यान, भारताकडून याचा सातत्याने विरोध केला जातो. १२ ऑक्टोबर रोजी पाकिस्तान आणि चीन सीमारेषेवर थेट वाटाघाटी करतात. आठ दिवसांनी चीनचे लष्कर भारतावर हल्ला करते. हे सारे वाऱ्याच्या वेगाने घडत गेले. भारत-चीन युद्ध थांबल्यानंतर फक्त चारच महिन्यांनी पाकिस्तानचे परराष्ट्र मंत्री झुल्फिकार अली भुट्टो बीजिंगला जातात. तेथे एक ऐतिहासिक करार होतो ज्यात चीनला पाकव्याप्त काश्मीरचा ५,१८० चौ.किमी. एवढा प्रदेश (शाक्सगम खोरे आणि आसपासचा भाग) हस्तांतरित केला जातो. त्याबदल्यात हुंझाच्या पलीकडचा काही भाग पाकिस्तानला मिळतो. भारताचा अर्थातच याला विरोध करतो. ही अतिशय लघू अशी दीडशे शब्दांची इतिहासाची झलक चीन-पाकिस्तान यांच्यातील नात्यातील दुवा स्पष्ट करते तो म्हणजे भारताचा द्वेष. पाकिस्तान हा कम्युनिस्टांचा विरोध करणाऱ्या अमेरिकेचा मित्र आणि चीन हा सोव्हियत युनियनचा ‘भाऊ’ असतानाही या देशांमध्ये केवळ भारताचा द्वेष याच कारणामुळे जवळीक निर्माण झाली. हे संबंध गेल्या सहा दशकांमध्ये अधिक बळकट झाले आहेत. आताचा फरक म्हणजे चीन आता जगातील दुसरी महासत्ता आहे आणि भारतही अधिक शक्तिशाली बनले आहे. म्हणूनच चीन आणि पाकिस्तान यांना आज एकमेकांची १९६० च्या दशकांपेक्षा अधिक गरज आहे. आणि जर चीन पाकिस्तानला भारताविरुद्ध त्यांचे तोतये म्हणून लढवू शकले तर ते कमी खर्चिक ठरणारे आहे. त्यामुळेच आतापर्यंत या खेळाच्या पटावर आपण फक्त सुरुवातीच्याच चाली पाहिल्या आहेत, असे माझे मत आहे.(अनुवाद : किशोर जामकर).सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

Operation Sindoor : दोन आघाड्या आणि किंग्ज गॅम्बिट

Related Stories