Vice Presidential Election 2022: जाणून घ्या, उपराष्ट्रपती निवडणुकीचे गणित, मत मोजणी आणि प्रक्रिया

उपराष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीसाठी आज मतदानाचा दिवस आहे. निकालही आजच येतील. विद्यमान उपराष्ट्रपती व्यंकय्या नायडू यांचा कार्यकाळ 10 ऑगस्ट रोजी संपत आहे. अशा परिस्थितीत एनडीएचे जगदीप धनखर आणि विरोधी उमेदवार मार्गारेट अल्वा यांच्यात जो विजयी होईल तो ११ ऑगस्टला उपराष्ट्रपतीपदाची शपथ घेणार आहे.

निवडणूक प्रक्रिया कधी होणार?

आज सकाळी 10 ते सायंकाळी 5 वाजेपर्यंत मतदान सुरू राहणार आहे. त्यानंतर मतमोजणी होणार आहे. 6 ऑगस्टलाच निकाल लागणार आहे. नवे उपराष्ट्रपती 11 ऑगस्ट रोजी शपथ घेतील.

उपराष्ट्रपतीसाठी कोण मतदान करतात?

उपराष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीत राज्यसभेचे 233 निवडून आलेले खासदार, राज्यसभेचे 12 नामनिर्देशित खासदार आणि लोकसभेचे 543 खासदार मतदान करू शकतात. असे एकूण 788 लोक मतदान करू शकतात. जम्मू-काश्मीर विधानसभा विसर्जित झाल्यामुळे सध्या राज्यसभेत जम्मू-काश्मीरच्या कोट्यातील चार जागा रिक्त आहेत.

त्रिपुराच्या मुख्यमंत्र्यांनी राजीनामा दिल्यामुळे एक जागा रिक्त आहे. अशा प्रकारे निवडून आलेल्या सदस्यांची सध्याची संख्या केवळ 228 आहे. त्याचवेळी नामनिर्देशित खासदारांच्या तीन जागाही रिक्त आहेत. त्यामुळे एकूण सदस्यांची संख्या सध्या 780 आहे.

उपराष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीत मतदान कसे होते?

घटनेच्या अनुच्छेद 66 मध्ये उपराष्ट्रपती निवडीच्या प्रक्रियेशी संबंधित आहे. ही निवडणूक आनुपातिक प्रातिनिधिक पद्धतीने केली जाते. एकल हस्तांतरणीय मतदान प्रणालीद्वारे मतदान केले जाते. सोप्या शब्दात सांगायचे तर या निवडणुकीतील मतदाराला पसंतीक्रमाच्या आधारे मतदान करायचे आहे. उदाहरणार्थ, मतपत्रिकेवर उपस्थित असलेल्या उमेदवारांमध्ये, तो इतर उमेदवारांसमोर त्याची पहिली पसंती एक, दुसरी पसंती दोन असे लिहितो. ही संपूर्ण प्रक्रिया गुप्त मतदान पद्धतीने केली जाते. मतदाराला आपली पसंती रोमन अंकांच्या स्वरूपात लिहायची आहे. हे लिहिण्यासाठी निवडणूक आयोगाने दिलेल्या विशेष पेनचाही वापर करावा लागेल. या निवडणुकीत दोनच उमेदवार असल्याने विजयासाठी आवश्यक असलेली मते मतमोजणीच्या पहिल्या फेरीत एकाच उमेदवाराला जाणार आहेत. त्यामुळे ही प्रक्रिया पुन्हा पुन्हा करावी लागणार नाही.

उपराष्ट्रपति मते कशी मोजली जातात?

प्रथम प्राधान्यात उमेदवारांना किती मते मिळाली हे पाहिले जाते. नंतर सर्वांना मिळालेली प्रथम प्राधान्य मते जोडली जातात. एकूण संख्येला दोन ने भागले जाते आणि भागाला एक जोडला जातो. आता मिळालेली संख्या ही उमेदवाराला मतमोजणीत राहण्यासाठी आवश्यक असलेला कोटा मानला जातो.

जर पहिल्या मतमोजणीत उमेदवाराला विजयासाठी आवश्यक असलेल्या कोट्याइतकी किंवा त्याहून अधिक मते मिळाली तर तो विजयी घोषित केला जातो. हे शक्य नसल्यास, प्रक्रिया पुढे नेली जाते. प्रथम, पहिल्या गणात सर्वात कमी मते मिळविणारा उमेदवार शर्यतीतून बाद होतो.

यानंतर, शर्यतीतून बाहेर पडलेल्या उमेदवाराला प्रथम पसंतीची मते दिली जातात आणि कोणाला दुसरे प्राधान्य दिले जाते हे पाहणे आवश्यक आहे. ही दुसऱ्या प्राधान्याची मते नंतर इतर उमेदवारांच्या खात्यात हस्तांतरित केली जातात. या मतांच्या संयोगाने, उमेदवाराची मते कोटा संख्येइतकी किंवा त्याहून अधिक असल्यास, त्या उमेदवाराला विजयी घोषित केले जाते.

दुसऱ्या फेरीअखेरही उमेदवार निवडला गेला नाही, तर प्रक्रिया सुरू राहते. सर्वात कमी मते मिळविणाऱ्या उमेदवाराला बाद केले जाते. त्यांना प्रथम प्राधान्य देण्यात आलेल्या मतपत्रिका आणि दुसऱ्या मतमोजणीच्या वेळी त्यांना मिळालेल्या मतपत्रिकांची फेरतपासणी करण्यात आली असून त्यापैकी कोणाला पुढील प्राधान्य दिले जाते हे पाहिले जाते.

मग ते प्राधान्य संबंधित उमेदवारांना हस्तांतरित केले जाते. ही प्रक्रिया सुरू राहते आणि जोपर्यंत कोणत्याही एका उमेदवाराला मिळालेल्या मतांची संख्या कोट्याइतकी होत नाही तोपर्यंत सर्वात कमी मते मिळालेल्या उमेदवारास वगळण्यात येईल.

उपराष्ट्रपतींच्या जबाबदाऱ्या काय आहेत, ते कसे काम करतात?

उपराष्ट्रपतींच्या घटनात्मक जबाबदाऱ्या खूप मर्यादित असल्या तरी राज्यसभेचा अध्यक्ष म्हणून ही भूमिका अत्यंत महत्त्वाची ठरते. याशिवाय अध्यक्षपद काही कारणास्तव रिक्त झाल्यावर त्यांची जबाबदारी अधिक महत्त्वाची ठरते. अशा स्थितीत अध्यक्षपदाची जबाबदारीही उपराष्ट्रपतींना पार पाडावी लागते कारण प्रदेशाध्यक्षपद रिक्त ठेवता येत नाही. देशाच्या प्रोटोकॉलनुसार राष्ट्रपतीही सर्वोच्च स्थानी असतात.नंतर उपराष्ट्रपती आणि नंतर पंतप्रधान.

उपराष्ट्रपतीची निवडणूक राष्ट्रपती निवडणुकीपेक्षा किती वेगळी असते?

उपराष्ट्रपतीच्या निवडणुकीत संसदेच्या दोन्ही सभागृहातील सदस्यांचे मतदान होते. यामध्ये राज्यसभेच्या नामनिर्देशित सदस्यांचा समावेश आहे. राष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीत सर्व राज्यांचे निवडून आलेले खासदार आणि आमदार मतदान करतात. नामनिर्देशित खासदार राष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीत मतदान करू शकत नाहीत, परंतु उपराष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीत असे होत नाही. असे सदस्य उपराष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीतही मतदान करू शकतात.