इलेक्ट्रॉनिक्स आणि टेलिकम्युनिकेशन म्हणजे नेमकं काय? जाणून घ्या!

बारावीनंतरच्या शिक्षणानंतर बहुतेक विद्यार्थी आणि पालक सुरक्षा, चांगल्या पगाराच्या नोकऱ्या आणि उत्कृष्ट जीवन जगण्याचा शोध घेतात. भारतात अनेक नवीन शैक्षणिक कार्यक्रम सुरू झाले आहेत, तरी आभियांत्रिकीची मागणी कायम आहे. आभियांत्रिकीमध्ये  विविध शाखा असून, त्यामधील इलेक्ट्रॉनिक्स आणि टेलिकम्युनिकेशन (E&TC) शाखेची माहिती आज आपण घेणार आहोत.

इलेक्ट्रॉनिक्स आणि टेलीकम्युनिकेशन शाखेतील तांत्रिक प्रगतीने आपल्या दैनंदिन जीवन शैलीत अामूलाग्र बदल केला आहे.  इलेक्ट्रॉनिक उपकरणे ही आपल्या जीवनाचा एक अविभाज्य भाग बनली आहेत. तंत्रज्ञानाच्या उत्क्रांतीनंतर इलेक्ट्रॉनिक्स आणि टेलीकम्युनिकेशन ही एक आवश्यक शाखा म्हणून नावारूपास आली आहे. ही शाखा  इतर अनेक उद्योगांना आवश्यक आहे. आता आधुनिक युगात आपण इलेक्ट्रॉनिक्स आणि टेलिेकम्युनिकेशन शाखेचे महत्त्व नाकारू शकत नाही. म्हणूनच ही विद्यार्थ्यांमधील सर्वात जास्त मागणी असलेल्या शाखांपैकी एक आहे. यामुळे या लेखात आपण या शाखेच्या काही मुख्य प्रवाहाच्या उदाहरणासह आढावा घेत आहोत.  शैक्षणिक महत्व आणि करिअरची निवड विचारात घेतल्यास इलेक्ट्रॉनिक्स आणि टेलिकम्युनिकेशन अभ्यासक्रमात मागणी असलेले अनेक कार्यक्षेत्रे (domains) आहेत.
 
1. एम्बेडेड सिस्टम (Embedded System)

इलेक्ट्रॉनिक्स आणि टेलीकम्युनिकेशन  अभ्यासक्रमात एम्बेडेड सिस्टिम ही एक विशेषता आहे. यात सिस्टम हार्डवेअर आणि सॉफ्टवेअरचा सुंदर मिलाफ दिसून येतो. ज्यावर बरेच स्वयंचलित यंत्रे आधारित आहेत. या यंत्रणा प्रोग्राम केलेल्या सिस्टिम असतात. ज्यात विशिष्ट कार्ये करण्यासाठी सॉफ्टवेअर सहसा हार्डवेअरमध्ये (चिप) एम्बेड केले जाते.  

 2.व्हीएलएसआय

इलेक्ट्रॉनिक्सचे निर्माण खालील तत्त्वांवर आधारित आहे. वेग (स्पीड), आकार (कॉम्पॅक्टनेस), टिकाऊपणा आणि माफक किंमत. व्हीएलएसआय ही इलेक्ट्रॉनिक्स आणि टेलीकॉम्युनिकेशनची एक उपशाखा आहे, जी वरील सर्व तत्त्वे कार्यक्षमतेने गुंफते. हे इंटिग्रेटेड सर्किट्स (आयसी), मायक्रोचिप आणि घटक डिझायनिंगसाठी सर्वाधिक प्रमाणात वापरले जाणारे तंत्रज्ञान आहे. हे एकाच सूक्ष्म मायक्रोचिपवर लाखो ट्रान्झिस्टर एकत्रित करण्याविषयीचे तंत्रज्ञान आहे. इलेक्ट्रॉनिक्स आणि दूरसंचारमध्ये याचे सर्वात मोठे योगदान आहे. 

3. वायरलेस कम्युनिकेशन  आपल्या दैनंदिन जीवनात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात. या प्रकारच्या कम्युनिकेशनमध्ये कोणत्याही विशिष्ट माध्यमाशिवाय (उदा. वायर) दोन किंवा अधिक. प्रणालींच्या दरम्यान कम्युनिकेशनची तंत्रे समाविष्ट केली जातात. एक उत्तम उदाहरण म्हणजे वाय-फाय (Wi-Fi). वायरलेस कम्युनिकेशनचे काही महत्त्वाचे प्रकार म्हणजे-उपग्रह संप्रेषण (Satellite), मायक्रोवेव्ह दूरसंचार. रेडिओ दूरसंचार,मोबाइल, दूरसंचार आदी
 
4. रोबोटिक्स व आर्टिफिशीयल इंटेलिजन्स 
रोबोटिक्स ही इलेक्ट्रॉनिक्स आणि टेलीकम्युनिकेशन आणखी एक महत्त्वाची शाखा आहे. हे क्षेत्र मानवी हालचालींची प्रतिकृती बनवू शकणारया मशीन्सचे निर्माण , उपयोग आणि नियंत्रणाशी संबंधित आहे. रोबोट्स अशी मशीन्स आहेत जी मानवी श्रम वाचवणे, मोठ्या प्रमाणात गुणवत्ता पूर्ण उत्पादन, धोकादायक परिस्थितीत काम करणे इत्यादीसाठी वापरली जातात. तसेच आर्टिफिशियल इंटलिजन्सने आगामी काळात प्रत्येक क्षेत्र पादाक्रांत न केले तरच नवल!

5. डिजिटल इमेज प्रोसेसिंग ही एक  उपशाखा आहे, जी संगणक अल्गोरिदमच्या मदतीने डिजिटल प्रतिमांच्या प्रक्रियेशी संबंधित आहे. या शाखेचे बरेच फायदे आहेत. सचित्र सादरीकरणामध्ये प्रतिमांमधील नको असलेल्या गोष्टी /त्रुटी काढून उत्तम प्रतीचे बनवण्यासाठी इमेज प्रोसेसिंगसाठी महत्वाचे काम आहे  

6. अॅनालॉग आणि डिजिटल इलेक्ट्रॉनिक्स 
या क्षेत्रात  इलेक्ट्रॉनिक्स यंत्रणेशी लागणाऱ्या अॅनालॉग आणि डिजिटल दोन्ही सुटे भाग आणि  सिद्धांताचा अभ्यास समाविष्ट आहे. 

7. इंटरनेट ऑफ थिंग्स म्हणजे आयओटी या तंत्रज्ञानाने जगात वादळ निर्माण केले आहे. आयओटीने  तंत्रज्ञानाच्या जवळजवळ प्रत्येक क्षेत्रात प्रवेश केला आहे.  मग ती हेल्थकेअर, गृह उपकरणे किंवा सुरक्षा प्रणाली असो. शिवाय, इंटरनेट ऑफ थिंग्ज इतके कार्यक्षम आहे की प्रत्येक कठीण कार्य आयओटीमध्ये सोपी केली जाऊ शकते. म्हणूनच, येत्या काही वर्षांत आयओटी एक अग्रगण्य ट्रेंड राहील.
 
संभाव्य नोकरी आणि विभाग -

इलेक्ट्रॉनिक्स आणि टेलीकम्युनिकेशन संबंधित सरकारी आणि खाजगी क्षेत्रात करियरच्या संधींचा विस्तार आहे. विद्यार्थ्यांसाठी काही महत्वाची क्षेत्रे आणि भरती.
 
सरकारी क्षेत्र :

सार्वजनिक क्षेत्रातील युनिटमध्ये (पीएसयू) करियरसाठी विद्यार्थ्यांनी गेट पास करणे आवश्यक असते, त्यानंतर सामान्यत: मुलाखत घेतली जाते. पब्लिक सेक्टर युनिट पीएसयू मोठ्या प्रमाणात गेटद्वारे  विद्यार्थ्यांची भरती करतात. तथापि, इस्रोसारख्या काही संस्था आहेत ज्या त्यांच्या स्वत: च्या परीक्षा देखील घेतात.
 
इस्रो (भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था). 

ईसीआयएल (इलेक्ट्रॉनिक्स कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया लिमिटेड)
बीएआरसी (भाभा अणु संशोधन केंद्र).
डीआरडीओ (संरक्षण संशोधन आणि विकास संस्था).
बीईएल (भारत इलेक्ट्रॉनिक्स लिमिटेड)
डीईआरएल (डिफेन्स इलेक्ट्रॉनिक्स आणि संशोधन प्रयोगशाळा).
भेल (भारत हेवी इलेक्ट्रिकल्स लिमिटेड)
एचएएल (हिंदुस्तान एयरोनॉटिक्स लिमिटेड)
रेल्वे विभाग
 
खाजगी क्षेत्र :

इंटेल कॉर्पोरेशन
सॅमसंग इलेक्ट्रॉनिक्स.
टेक्सास उपकरणे.
फिलिप्स सेमीकंडक्टर.
आंतरराष्ट्रीय व्यवसाय मशीन कॉर्पोरेशन (आयबीएम)
सिस्को सिस्टम.
एचसीएल टेक्नोलॉजीज.

इलेक्ट्रॉनिक्स आणि टेलिकॉम्युनिकेशन शाखा आपल्याला देत असलेला सर्वात महत्वाचा फायदा म्हणजे स्वातंत्र्य. हार्डवेअर फील्ड आणि सॉफ्टवेअर फील्डमध्ये जाण्याचे स्वातंत्र्य. शिवाय हे देखील कारण आहे की बरेच उद्योग इतर अभियंत्यांपेक्षा इलेक्ट्रॉनिक्स आणि कम्युनिकेशन्स अभियंत्यांना प्राधान्य देतात. इलेक्ट्रॉनिक्स आणि टेलिकॉम्युनिकेशन आभियांत्रिकीच्या चार वर्षांच्या कालावधीत विद्यार्थ्यांना हार्डवेअर आणि सॉफ्टवेअर या दोन्ही बाबींचे ज्ञान प्राप्त झाले. ते इलेक्ट्रॉनिक सर्किट्स, डिव्हाइसेस आणि टेलिकॉम्युनिकेशन   प्रणालींबद्दल शिकत असताना एम्बेडेड सिस्टम, प्रोग्रामिंग भाषा आणि असेंब्ली भाषा देखील शिकतात. 

इलेक्ट्रॉनिक्स आणि टेलीकॉम्युनिकेशनचे क्षेत्र हे खूपच अष्टपैलू आहे. या लेखात यापूर्वी आपण करियरसंबंधी विस्तृत संधींचा आढावा घेतला. इलेक्ट्रॉनिक्स आणि कम्युनिकेशन्समध्ये संगणक आभियांत्रिकी, कंट्रोल सिस्टिम, इमेज प्रोसेसिंग, पॉवर सिस्टम, ऑप्टो-इलेक्ट्रॉनिक्स, अॅनालॉग आणि डिजिटल सर्किट डिझायनिंग आणि इतर अनेक फील्ड्स आहेत. दिवसेंदिवस इलेक्ट्रॉनिक्स आणि टेलीकम्युनिकेशन   अभियांत्रिकीची मागणी झपाट्याने वाढत आहे. इलेक्ट्रॉनिक्स आणि टेलिकॉम्युनिकेशन   इंजिनिअर्सची व्याप्ती सार्वजनिक क्षेत्रात बऱ्याच प्रमाणात आहे. खाजगी क्षेत्रे ईटीसी विद्यार्थ्यांनाही पसंती देत आहेत. 

- प्रा. शैलेश हंबर्डे, जयवंतराव सावंत कॉलेज ऑफ इंजिनिअरिंग, हडपसर.