नर्सिंग (परिचारिका) क्षेत्रात आहे देशातच नव्हे तर परदेशातही करिअरच्या मोठ्या संधी !

सोलापूर : चांगल्या करिअरसह समाजसेवेची इच्छा असणाऱ्यांसाठी नर्सिंग हा एक चांगला पर्याय आहे. या क्षेत्रात नोकरीच्या संधी केवळ भारतातच नव्हे तर परदेशातही उपलब्ध आहेत. नोकरीच्या सुरक्षेबरोबरच चांगला पगार हे या व्यवसायाचे आकर्षण आहे. येथे आपल्या प्रश्‍नांचे व शंकांचे निरसन करत आहोत. जाणून घ्या सविस्तर... 

माझ्यासाठी ही योग्य कारकीर्द आहे का? 
नर्सिंग नोकरी मानवतेची सेवा करण्यासाठी अतिशय उद्देशपूर्ण आहे. तुम्ही इच्छुक असल्यास, रुग्ण आणि पीडित व्यक्तींची सेवा करण्याची तीव्र इच्छाशक्ती असल्यास आणि तणावग्रस्त परिस्थितीत बरेच तास काम करण्याची क्षमता असल्यास आपल्यासाठी हेच योग्य करिअर आहे. नवीन तंत्रज्ञान आत्मसात करण्याची आणि भिन्न परिस्थिती हाताळण्याची क्षमता या व्यवसायाच्या दोन प्रमुख मागण्या आहेत. 

कोर्ससाठी किती खर्च येईल? 
नर्सिंग कोर्सचा खर्च संस्थांवर अवलंबून असतो. सरकारी व शासकीय अनुदानित महाविद्यालये खासगी संस्थांपेक्षा कमी दराने शिक्षण देतात. बीएस्सी नर्सिंग कोर्ससाठी खासगी संस्था 40 हजार ते 1 लाख 80 हजारांपर्यंत वार्षिक शुल्क आकारतात. जीएनएम कोर्सची फी 45 हजार ते 1 लाख 40 हजारांदरम्यान असते. 

शिष्यवृत्ती 
बऱ्याच संस्था पात्र विद्यार्थ्यांना गुणवत्तेच्या आधारे शिष्यवृत्ती देतात. शिष्यवृत्ती आणि त्याचा कालावधी वेगवेगळ्या संस्थांमध्ये भिन्न असतो. 

नोकरीच्या संधी 
परिचारिका कधीही बेरोजगार नसतात. त्यांना सरकारी किंवा खासगी रुग्णालये, नर्सिंग होम, अनाथाश्रम, वृद्धाश्रम, आरोग्य निवास, इतर विविध उद्योग आणि संरक्षण सेवांमध्ये सहज नोकऱ्या मिळतात. इंडियन रेडक्रॉस सोसायटी, इंडियन नर्सिंग कौन्सिल, राज्य नर्सिंग कौन्सिल आणि इतर नर्सिंग संस्थांमध्ये त्यांच्यासाठी बऱ्याच संधी आहेत. एएनएम अभ्यासक्रमानंतरही त्यांना प्राथमिक आरोग्य केंद्रात देशभर पसरलेल्या प्राथमिक आरोग्य केंद्रांत आरोग्यसेवक म्हणून नोकरी मिळते. 

वैद्यकीय महाविद्यालये आणि नर्सिंग स्कूलमध्ये अध्यापनाच्या कामाव्यतिरिक्त परिचारिका प्रशासकीय कामे देखील करू शकतात. उद्योजक स्वतःचे नर्सिंग ब्यूरो सुरू करू शकतात आणि त्यांच्या स्वत:च्या अटींवर काम करू शकतात. 

देशातच उपलब्ध असणाऱ्या बऱ्याच संधींबरोबरच परिचारिका परदेशातही जाऊ शकतील. अशा उत्तम संधींसाठी त्यांना आंतरराष्ट्रीय नर्सिंग प्रमाणपत्र घ्यावे लागेल आणि संबंधित देशात स्थलांतर करण्याच्या काही अटी पूर्ण कराव्या लागतील. 

वेतन 
सुरवातीला या क्षेत्रात तुम्हाला 7 ते 17 हजार रुपये मासिक पगार मिळू शकेल. मध्यम स्तरीय पदांवर असलेल्या परिचारिकांना 18 ते 37 हजार रुपयांपर्यंत वेतन मिळते. अधिक अनुभवी परिचारिका देखील मासिक वेतन म्हणून 48 ते 72 हजार रुपये मिळवू शकतात. अमेरिका, कॅनडा, इंग्लंड आणि मध्य-पूर्व देशांमध्ये नोकरी केलेल्या नर्सना त्यापेक्षा जास्त पगार मिळतो. 

मागणी आणि पुरवठा 
वेगाने वाढणाऱ्या लोकसंख्येसह चांगल्या आरोग्य सेवांच्या वाढत्या मागणीमुळे देशातील परिचारिकांची कधीही न संपणारी मागणी निर्माण झाली आहे. तथापि, या वाढत्या मागणीच्या तुलनेत पुरवठा फारच कमी आहे. 

नुकत्याच झालेल्या अभ्यासानुसार, संपूर्ण देशातील नर्सिंग कौन्सिलमध्ये नोंदणीकृत परिचारिकांची संख्या 10.3 लाख आहे, परंतु प्रत्यक्षात त्यापैकी फक्त 4 लाख लोक नोकरीस आहेत. यापैकी बहुतांश परिचारिका निवृत्त किंवा विवाहित आहेत. यातील काही परिचारिका परदेशात गेल्या आहेत. म्हणूनच, या क्षेत्रातील मागणी आणि पुरवठ्यात बराच फरक आहे. 

मार्केट वॉच 
आरोग्याप्रती वाढत्या जागरूकतेमुळे या क्षेत्रात पूर्वीपेक्षा जास्त रोजगाराच्या संधी उपलब्ध आहेत. आज अधिकाधिक रुग्णालये आणि नर्सिंग होमची स्थापना केली जात आहे. सरकार त्यांच्या वतीने नर्सिंग क्षेत्राला चालना देण्यासाठी प्रयत्न करीत आहे. सरकारने नुकतीच 130 एएनएम आणि तेवढ्याच जीएनएम स्कूल सुरू करण्याची योजना आखली आहे. याशिवाय राज्यातील नर्सिंग कौन्सिल आणि नर्सिंग सेल्स मजबूत करण्याच्याही योजना आहेत. या योजनांमध्ये देशभरात नवीन नर्सिंग महाविद्यालये स्थापन करण्याचादेखील समावेश आहे. 

शासनाने रुग्णालयांनाही पदव्युत्तर अभ्यासक्रम न घेता एमएस्सी अभ्यासक्रम चालविण्यास परवानगी दिली आहे. नर्सिंग कॉलेजेसमध्ये प्रवेश घेण्यासाठी किमान पात्रताही शिथिल करण्यात आली आहे, जेणेकरून आता विवाहित महिलांनाही त्यात प्रवेश मिळू शकेल. 

आंतरराष्ट्रीय कामगिरी 
परदेशात उच्चशिक्षित परिचारिकांची खूप मागणी आहे. बऱ्याच देशांमध्ये नर्स पुरवठा करणारा भारत सर्वांत मोठा देश बनला आहे. चांगल्या पैशाच्या आणि चांगल्या जगण्याच्या इच्छेनुसार अनुभवी भारतीय परिचारिका परदेशात जाऊ लागल्या आहेत. देशातील परिचारिकांची संख्या कमी होण्याचे हेही एक प्रमुख कारण आहे. 

या क्षेत्रात पदार्पण 
नर्सिंगला आपला व्यवसाय बनवायचा असल्यास दहावीनंतर एएनएम कोर्ससाठी अर्ज करणे चांगले आहे, अन्यथा आपण शालेय शिक्षणानंतर जीएनएम किंवा बीएस्सी कोर्स करू शकता. 

चरणबद्ध प्रक्रिया 
परिचारिका (काळजीवाहू) होऊ इच्छितात त्यांना वेगवेगळ्या स्तरातून याची सुरवात करता येते. आपण सहाय्यक नर्स मिडवाइफ / आरोग्य कर्मचारी (एएनएम) कोर्ससह प्रारंभ करू शकता. या डिप्लोमा कोर्सचा कालावधी दीड वर्षाचा असून किमान पात्रता दहावी पास आहे. याशिवाय साडेतीन वर्षांचा जनरल नर्स मिडवायफरी (जीएनएम) कोर्सदेखील करू शकतो आणि त्यासाठी किमान पात्रता - 40 टक्के गुणांसह भौतिक, रसायनशास्त्र व जीवशास्त्रमध्ये बारावी पास असणे आवश्‍यक आहे. 

एएनएम आणि जीएनएम व्यतिरिक्त देशभरात पसरलेल्या विविध नर्सिंग स्कूल आणि महाविद्यालयांतूनही नर्सिंगमध्ये पदवी मिळवता येते. यासाठी किमान पात्रता अशी आहे : इंग्रजी, भौतिक, रसायन आणि जीवशास्त्र या विषयात बारावी उत्तीर्ण 45 टक्के गुण आणि वय किमान 17 वर्षे. बीएस्सी नर्सिंग (पोस्ट बेसिक) कोर्ससाठी, आपण दोन वर्षांचा नियमित कोर्स किंवा तीन वर्षांचा दूरस्थ शिक्षणाचा कोर्स निवडू शकता. नियमित कोर्ससाठी किमान पात्रता आहे 10+2+ जीएनएम, दूरस्थ शिक्षणामधून हा कोर्स करण्यासाठी किमान पात्रता 10+2+ जीएनएम + दोन वर्षांचा अनुभव. हा पोस्ट बेसिक बीएस्सी नर्सिंग कोर्स आधुनिक मानला जातो. 

भारतीय संरक्षण सेवांद्वारे घेतलेल्या बीएस्सी (नर्सिंग) कोर्ससाठी 17 ते 24 वर्षांच्या महिलांची निवड केली जाते. येथे भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, जीवशास्त्र आणि इंग्रजी विषयातील 45 टक्के गुणांसह किमान पात्रता बारावी आहे. अर्जदाराला लेखी परीक्षा देखील पास करावी लागेल. तो शारीरिकदृष्ट्याही तंदुरुस्त असावा. निवडलेल्या लोकांना संरक्षण सेवांसाठी पाच वर्षांचा करार करावा लागेल. 

कोणत्याही वैद्यकीय संस्थेत नोकरी मिळविण्यासाठी जीएनएम किंवा बीएस्सी पुरेसे आहे. प्रत्येक राज्यात परिचारिका नोंदणी करण्यासाठी वेगवेगळ्या संस्था आहेत. शिक्षण घेतल्यानंतर आपण स्वतःस आपल्या राज्यातील नर्सिंग कौन्सिलमध्ये नोंदणी करू शकता. नोंदणी आपल्याला नोकरी मिळविण्यात मदत करते. 

नर्सिंगच्या मूलभूत कोर्सशिवाय तुम्ही पोस्ट-बेसिक स्पेशालिटी (एक वर्षाचा डिप्लोमा) कोर्स घेऊन खालील क्षेत्रातही तज्ज्ञ होऊ शकता 

• कार्डियाक थोरॅकिक नर्सिंग 
• क्रिटिकल-केअर नर्सिंग 
• इमर्जन्सी आणि डिजास्टर नर्सिंग 
• नवजात बाळाची काळजी (नियो-नेटल नर्सिंग) 
• न्यूरोलॉजिकल रुग्णांची काळजी (न्यूरो नर्सिंग) 
• नर्सिंग शिक्षण आणि प्रशासन 
• कर्करोगसंबंधी नर्सिंग (ऑन्कोलॉजी नर्सिंग) 
• ऑपरेशन रूम नर्सिंग 
• विकलांग चिकित्सा नर्सिंग 
• मिडवायफरी प्रॅक्‍टिशनर 
• मनोरुग्ण नर्सिंग (सायकॅट्रिक नर्सिंग) 

ज्या विद्यार्थ्यांना उच्च शिक्षण घ्यायचे आहे ते एमएस्सी, एमफिल आणि पीएचडी देखील करू शकतात.