सहप्रवासी भूगोल

- मृदुला अडावदकर, सर्जनशील व आंतरविद्याशाखीय शिक्षणतज्ज्ञप्रसंग १ - राजस्थानातलं भर दुपारचं रणरणतं ऊन. जिकडे पाहावं तिकडे फक्त जागोजागी खड्डे पडलेलं पांढरट वाळवंट. मधूनच कुठेतरी उगवलेल्या खुरट्या वनस्पती. एक माणूस दृष्टीला पडेल तर शपथ. गेला पाऊण तास संशोधकांचा चमू जीपमधून वाळवंटात दिशाहीन होत चालला होता. दिसेल त्या रस्त्याने पोरगेला ड्रायव्हर ‘टिकम सिंग’ मोटार पळवीत होता..स्थानिक असला तरी त्या वाळवंटात दिशा शोधणं त्यालाही कठीण होत होतं. तेवढ्यात समोरून लष्कराचा ट्रक आला. त्यांनी आम्हाला थांबवलं. ८-१० बंदूकधारी जवानांनी पटापट बाहेर उड्या मारल्या. त्यातल्या एकाने पुढे येऊन आमच्या ड्रायव्हरच्या कानशिलात लगावली आणि बाकीच्यांनी आम्हाला त्यांच्या ऑफिसरसमोर उभं केलं. त्यांनी आमची चांगलीच हजेरी घेतली. कारण कळाल्यावर आम्ही चांगलेच हादरलो. आम्ही दिशा चुकून ‘नो मॅन्स लॅण्ड’मध्ये शिरलो होतो..प्रसंग २ - ‘हे डोंगराचं कटिंग पहा! हा दगड पाच कोटी वर्षांपूर्वीचा आहे, महाराष्ट्राचे पठार तयार होत होतं आणि इथे फक्त ज्वालामुखीचे उद्रेक सुरू होते, तेव्हाचा हा खडक आहे. लाव्हाचे थर जमिनीच्या वर हवेच्या संपर्कात येऊन थंड होतात ना तेव्हा हा सगळा बेसॉल्ट तयार होतो.’ डॉ. राजगुरू सांगत होते आणि मी अगदी गोष्ट ऐकल्यासारखं तल्लीन होऊन ऐकत होते. अजूनही कात्रज घाटात गेल्यावर तो सगळा लँडस्केप, एकेक खडक अगदी ओळखीचं माणूस असावं तसं वाटतं..भूगोल हा असे रसरशीत अनुभव देणारा विषय आहे. भूगोल म्हणजे पृथ्वीचा अभ्यास असं असलं तरी हवामान, जमीन, पाणी, पीक, प्रमाण वेळ, लोकसंख्या, पर्यटन, वाहतूक अशा अनेक बाबींचा अभ्यास भूगोलाच्या संदर्भात केला जातो. शालेय पातळीवर भूगोल स्वतंत्र विषय म्हणून इयत्ता सहावीपासून शिकवला जातो. भूगोलाचे तांत्रिक ज्ञान प्रत्येकाने जाणण्याची आवश्यकता नाही..परंतु अक्षांशानुसार बदलणारी ‘प्रमाण वेळ’ प्रत्येकाला समजली पाहिजे. परीक्षा संपल्याच्या दिवशीचं तिकीट बुक केलं परंतु ५ वाजता निघणाऱ्या विमानाचं! आता परीक्षा द्यावी की ट्रीपला जावं? असा पेच पडू शकतो. नकाशावाचन या कौशल्याशी अवकाशीय जाणीव असलेल्या प्रकारची बुद्धिमत्ता निगडित असते. आर्किटेक्ट, डिझाइन क्षेत्रात प्रमुख्याने आवश्यक असणारी बुद्धिमत्ता भूगोलाच्या अभ्यासातून विकसित करता येते..निसर्गाच्या वेगवेगळ्या रुपांशी जुळवून घेत टिकून राहिल्यामुळे जशी सर्व सजीवांमध्ये विविधता निर्माण झाली आहे तशी मुळातच ही सांस्कृतिक विविधता मानवप्रजातीमध्ये आलेली आहे. कोणत्याही करिअर क्षेत्रात असलो तरी आपल्यापेक्षा वेगळ्या जाती, धर्म, वर्ण, संस्कृती असणाऱ्या व्यक्तींशी त्यांचा आदर राखून संवाद साधतो तो विश्वनागरिक. एकविसाव्या शतकातलं हे महत्त्वाचं कौशल्य आहे. श्वास घेण्याइतक्या सहज प्रक्रियेने विश्व नागरिकत्वाच्या भूमिकेत जगता यायला हवं!.सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.