फास्ट फूड ते फॅटी लिव्हर

रोहित, वय ३२ वर्षं. आयटी क्षेत्रात चांगली नोकरी, उच्च उत्पन्न; पण ताण-तणावाचं जीवन. सकाळपासून रात्रीपर्यंत लॅपटॉप, मोबाइल आणि कॉफी कायमचे साथीदार. दुपारच्या जेवणाला फूड ॲपवरून बर्गर किंवा नूडल्स, संध्याकाळी फ्राइड स्नॅक्स आणि आठवड्याच्या शेवटी मित्रांसोबत अल्कोहोल व सिगारेट्स..वजन १०२ किलोवर गेलं होतं. रात्री झोपताना घोरणं जोरात व्हायचं. डॉक्टरांनी सांगितलं, ‘ऑब्स्ट्रक्टिव्ह स्लीप अॅप्निया आहे.’ ब्लड टेस्टमध्ये ‘प्रिडायबेटीस’ आणि ट्रायग्लिसराइड्स वाढलेले दिसले; पण रोहितला वाटायचं, ‘मी अजून तरुण आहे, वेळ आली की जिम सुरू करीन.’काही वर्षांनी मात्र गोष्ट गंभीर झाली. त्याला थकवा, पोट सुजणं, भूक कमी होणं आणि डोळ्यांमध्ये पिवळेपणा जाणवू लागला. तपासणीत कळलं, की त्याच्या लिव्हरमध्ये मोठ्या प्रमाणात चरबी साचली असून ते सिरोसिसच्या टप्प्यावर गेलं आहे. काही महिन्यांतच लिव्हरच्या पेशींचा नाश होऊन हेपॅटोसेल्युलर कार्सिनोमा (लिव्हर कर्करोग) झाला. शेवटी, केवळ पस्तिसाव्या वर्षी त्याला लिव्हर ट्रान्सप्लांट करावं लागलं..डॉक्टरांचं एक वाक्य मनात घर करून गेलं, ‘हे सर्व टाळता आलं असतं, जर त्याने योग्य वेळी जीवनशैलीत बदल केला असता.’ रोहितची ही कहाणी आज हजारो तरुण भारतीयांची वास्तवकथा आहे- जे फास्ट फूड, साखर, अल्कोहोल आणि ‘कन्व्हिनियन्स’च्या मोहात स्वतःचं आरोग्य गमावत आहेत.गेल्या काही वर्षांत आपल्या देशात आणि विशेषतः शहरी भागात एक अदृश्य पण गंभीर क्रांती झाली आहे - ती म्हणजे आहारक्रांती! पूर्वी घरात बनणारे पौष्टिक जेवण, ऋतुनुसार मिळणारी फळं, आणि आईच्या हातचा साधा तांदूळ-डाळभात हा आपल्या दैनंदिन जीवनाचा भाग होता..आज मात्र त्या जागी फास्ट फूड, पॅकेज्ड स्नॅक्स आणि रेडी-टू-ईट पदार्थांनी ठाम पाय रोवले आहेत. ही केवळ सोय नाही, तर जीवनशैलीचा मोठा बदल आहे - आणि त्याचे परिणाम आपल्या शरीरावर खोलवर उमटू लागले आहेत.आजचा माणूस वेगवान आहे, पण तोच थकलेलाही आहे. कामाचा ताण, वेळेचा अभाव आणि सतत स्क्रीनसमोर असलेलं जीवन या सगळ्यामुळे ‘स्वयंपाकाला वेळ कुणाकडे आहे?’ असं चित्र तयार झालं आहे. डिलिव्हरी ॲपवर काही क्लिकमध्ये अन्न घरपोच मिळतं, मग घरगुती जेवणाची वाट का बघायची? पण हे फास्ट फूड म्हणजे रिकाम्या कॅलरीज, जास्त साखर, मीठ, ट्रान्सफॅट आणि प्रिझर्व्हेटिव्ह्ज यांचं मिश्रण. शरीराला उर्जेचं इंधन मिळतं, पण आरोग्याचं पोषण मिळत नाही..पूर्वी ‘फॅटी लिव्हर’ किंवा ‘नॉन-अल्कोहोलिक फॅटी लिव्हर डिसीज (NAFLD)’ म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या आजाराला आता जागतिक स्तरावर एमएएसएलडी - MASLD (Metabolic dysfunction–associated steatotic liver disease) असं नाव देण्यात आलं आहे. हे नाव बदलण्याचं कारण स्पष्ट आहे. हा आजार केवळ मद्यपानामुळे होत नाही, तर आपल्या अस्वास्थ्यदायी जीवनशैली, वजनवाढ, इन्सुलिन रेझिस्टन्स आणि मेटाबॉलिक सिंड्रोमशी थेट संबंधित आहे..लिव्हर रक्तातील विषारी घटकांना फिल्टर करते, चरबीचे आणि कोलेस्टेरॉलचे संतुलन राखते, साखरेचा साठा नियंत्रित ठेवते आणि हार्मोन्सच्या निर्मितीत मदत करते. मात्र, जेव्हा आपण दिवसेंदिवस तेलकट, साखरयुक्त आणि प्रोसेस्ड पदार्थ खात राहतो, तेव्हा लिव्हरच्या पेशींमध्ये चरबी साचते. यालाच वैद्यकीय भाषेत ‘एमएएसएलडी’ म्हणतात.एमएएसएलडी सुरुवातीला सायलेंट असते. लक्षणं फारशी जाणवत नाहीत. थोडा थकवा, वजन वाढणं, हलकी भूक मंदावणं; पण आतमध्ये गंभीर बदल चालू असतात. वेळेत लक्ष न दिल्यास ही स्थिती पुढील टप्प्यांमध्ये जाते:.१) MASH (Metabolic dysfunction–associated steatohepatitis) - लिव्हरमध्ये चरबीसोबत सूज आणि पेशींचं नुकसान सुरू होतं.२) फायब्रोसिस - लिव्हरमध्ये दुभंग तयार होतात, ऊती कठीण होतात.३) सिरोसिस (Cirrhosis) - लिव्हरचा मोठा भाग कायमस्वरूपी नष्ट होतो.४) हेपॅटोसेल्युलर कार्सिनोमा (Hepatocellular carcinoma) - अखेरच्या टप्प्यावर लिव्हरचा कर्करोग होऊ शकतो.भारतामध्ये अंदाजे २५–३० टक्के प्रौढ लोकसंख्या एमएएसएलडीने प्रभावित आहे, आणि त्यापैकी अनेकांना कल्पनाही नाही..अल्कोहोल आणि एमएएसएलडीअनेकांना वाटतं, की ‘मी दारू पित नाही, म्हणजे लिव्हर सुरक्षित आहे.’ पण अल्कोहोल लिव्हरला थेट हानी पोहोचवतो, आणि आधीच एमएएसएलडी असल्यास एकत्र परिणाम घातक ठरतो. अल्कोहोलमुळे लिव्हरच्या पेशींचा नाश वेगाने होतो, ऑक्सिडेटिव्ह स्ट्रेस वाढतो, फायब्रोसिसचा धोका वाढतो आणि कर्करोगाची शक्यता दुप्पट होते. म्हणून एमएएसएलडी असलेल्या रुग्णांनी पूर्णमद्यपान टाळणं हे उपचाराचं पहिलं पाऊल आहे..‘माइंडलेस इटिंग’आज खाणं ही भूक भागवण्यासाठी नव्हे, तर भावना मोकळ्या करण्यासाठी झालं आहे. ताण आला की खाणं, पार्टी आली की खाणं, सोशल मीडियावर अन्नाचे फोटो पाहून खाणं... आपण केव्हा, किती आणि का खातो हेच आता लक्षात राहत नाही!या ‘माइंडलेस इटिंग’मुळे शरीरातील इन्शुलिन पातळी सतत वाढलेली राहते, ज्यामुळे चरबी साचते, इन्शुलिन रेझिस्टन्स वाढतो, वजन नियंत्रणाबाहेर जातं. हीच चक्रं पुढे मधुमेह, फॅटी लिव्हर, पीसीओएस आणि हार्मोनल असंतुलनसारख्या आजारांना जन्म देतात..भारतीय थाळीत दडलेलं सोनंआज जगभरातील संशोधक भारतीय पारंपरिक थाळीचं गुणगान करत आहेत. आपल्या थाळीत आधीपासूनच संतुलन आहे. प्रथिने (डाळ, भाजी), कार्बोहायड्रेट (भात, पोळी), चांगली चरबी (तूप), फायबर (भाज्या, सालासकट फळं) आणि प्रोबायोटिक्स (ताक, दही) हे सर्व घटक आपोआप मिळतात.पूर्वीच्या पिढ्या सूर्यास्तानंतर जेवण घेत नसत, हळूहळू आणि बसून खात असत. आज विज्ञान सांगते की, या सवयींमुळे पचन सुधारतं, रक्तातील साखर नियंत्रित राहते आणि लिव्हरवरील ताण कमी होतो. आपल्या थाळीतला प्रत्येक घास केवळ अन्न नाही, तर संस्कृती, विज्ञान आणि आरोग्याचा संगम आहे..थोड्या शिस्तबद्ध सवयीआपलं आरोग्य बदलण्यासाठी महागडी औषधं किंवा डाएट्सची गरज नाही. थोड्या शिस्तबद्ध सवयी पुरेशा आहेत.दररोज घरचं ताजं आणि साधं अन्न खा.साखर, कोल्डड्रिंक, आणि फास्ट फूड टाळा.दररोज चालणे, व्यायाम, आणि पुरेशी झोप घ्या.फोन, टीव्ही बघत जेवू नका - अन्नाकडे लक्ष द्या.दर आठवड्यात एक दिवस ‘क्लीन फूड डे’ ठेवा.ऋतूनुसार फळं आणि स्थानिक पदार्थ निवडा.लिव्हर फंक्शन टेस्ट (LFT) आणि अल्ट्रासोनोग्राफी नियमित करून घ्या..पुढच्या वेळी जेव्हा तुम्ही बर्गर, पिझ्झा किंवा फ्राईड स्नॅक्स उचलाल, तेव्हा स्वतःला हा प्रश्न विचारा, ‘हे अन्न माझ्या शरीराला पोषण देतंय का फक्त सोय?’ कारण आरोग्य हे केवळ औषधांनी नव्हे, तर योग्य सवयींनी टिकतं. आपण आपल्या थाळीतले रंग जितके साधे ठेवू, तितकं आयुष्य अधिक निरोगी, हलकं आणि आनंदी होईल. चला, आपल्या शरीराला आणि लिव्हरला थोडी विश्रांती देऊया आणि फास्ट फूडऐवजी ‘रिअल फूड’ निवडूया..सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates, मराठी ताज्या बातम्या, मराठी ब्रेकिंग न्यूज, मराठी ताज्या घडामोडी. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

फास्ट फूड ते फॅटी लिव्हर

Related Stories