परीक्षेचा निकाल अन् मानसिक आरोग्य

- ध्रुती अगरवाल

निकाल म्हटलं की, निकालासोबत येणारा ताण-तणाव, चिंता, आशा, अपेक्षा, निराशा, चिडचिड, यश-अपयश आणि सगळ्यात महत्त्वाचं मोठ्यांकडून मिळणारं मोटिव्हेशनल स्पीच... हे सगळं आलंच. परंतु हल्ली आपल्याला हे बघायला मिळतंय, की कसं फक्त निकाल हाच बुद्धिमत्तेचा आणि हुशारीचा निर्देशांक बनला आहे. मात्र, निकाल हा फक्त तुम्ही शिकलेल्या ज्ञानाचे आउटपूट आहे, हे समजून घेणं महत्त्वाचं आहे.

मे महिना म्हटलं, की उन्हाळ्याची सुट्टी आणि खूप सारी मस्ती, पण त्याचबरोबर मे हा निकालाचाही महिना. काही जणांसाठी काही पेपर ठीकठाक होते! काही जणांसाठी खूप अवघड, तर काही पेपर सोपे. जाऊदे नको टेन्शन घ्यायला, रिझल्टच्या दिवशी बघूया, असे अनेकजण म्हणतात. मग निकालाच्या आदल्या दिवशी छातीत धडधड होणे, खूप विचार येणे, मी सांगितले त्यापेक्षा कमी मार्क आले तर...? माझ्या बेस्ट फ्रेंडला माझ्यापेक्षा चांगले मार्क पडले आणि ते आई-बाबांना कळलं तर...? यावेळी एखादी पण एन्ट्रन्स एक्झाम नाही निघाली तर..., असे अनेक विचार येतात.

निकालाच्या दिवशी येणारा ताण आणि निकाल लागल्यावर आलेली निराशा, यामुळे बऱ्याच मुलांमध्ये स्ट्रेस लेव्हल वाढलेला दिसून येतो. अनेकदा पालक संवाद साधत असताना मोटिव्हेशन म्हणून ‘‘मला तुझ्याकडून भरपूर अपेक्षा आहेत’’ किंवा ‘‘या वर्षी तू इतके इतके टक्के मिळवलेस तर तुला अमुक ही वस्तू घेऊन देईन,’’ असं मुलांना सहजरीत्या बोलून जातात. यामुळे मुलांमध्ये नकळतपणे दबाव निर्माण होतो आणि त्याचं रूपांतर स्ट्रेसमध्ये झालेलं दिसून येतं. निकालानंतर या अपेक्षा मुलांकडून पूर्ण झालेल्या नसतील तेव्हा पालकांची प्रतिक्रिया खूप महत्त्वाची ठरते.

आपण काय करू शकतो?

इतर मुलांच्या गुणांची तुलना न करणं

एकत्रितपणे अभ्यास करताना कुठे अडचण येते यावर चर्चा करणं

सामाजिक किंवा पारिवारिक कार्यक्रमांमध्ये मुलांना न विचारता त्यांचे गुण इतरांना सांगू नये

कमी गुण मिळण्यामागची कारणं मुलं सांगतात तेव्हा त्यावर विश्‍वास ठेवणं व त्यावर चर्चा करणं

निकालानंतर करिअर कौन्सिलिंग आणि मार्गदर्शन घेणे अतिशय महत्त्वाचं असतं. फक्त जे अवतीभवती आहेत,

त्यांच्याकडूनच नाही तर मुलांना ज्या क्षेत्रात करिअर करायचं आहे त्या क्षेत्रातील तज्ज्ञ व्यक्तींकडून मार्गदर्शन घेणंही तितकंच फायद्याचं ठरतं. असं केल्यानं मुलांना बऱ्यापैकी अंदाज येतो आणि ते त्यांच्याशी मनमोकळेपणाने चर्चा करू शकतात.

मुलांना परीक्षेच्या काळात मदत होतील अशा काही टिप्स

अभ्यासाच नियोजन, रिव्हिजन करणं. त्यामध्येही स्वतःच्या आवडीच्या गोष्टी कशा करतायेतील याचादेखील विचार करावा व त्यासाठी तसा वेळ ठेवावा.

स्मार्ट गोल

S - स्पेसिफिक (विशिष्ट)

M- मेजरेबल (मोजमाप करता येईल असे)

A - अचीव्हेबल (मिळवण्यासारखे)

R- रेलेव्हंट (संबंधित)

T - टाइम बाऊंड. याने अभ्यासाची गती व वेळ ठरवण्यासाठी मार्ग मिळतो.

या वेळेत पौष्टिक आहार तसेच पुरेशी झोप घेणंदेखील महत्त्वाचं असतं. कारण, आपल्या शरीराचा व आपल्या मानसिक ताणाचा खूप जवळचा संबंध आहे.

ताणतणाव जाणवतो तेव्हा आपल्या जवळच्या व्यक्तीशी म्हणजे आपले आई-वडील, शिक्षक यांच्याशी संवाद साधणं केव्हाही उत्तम ठरतं.

करियरविषयी विचार करताना नेहमी ‘प्लॅन ए’सोबतच ‘प्लॅन बी’सुद्धा ठेवावा.

हे सगळं करूनही तणाव निर्माण होत असेल किंवा आई-वडिलांशी संवाद कसा साधावा हे लक्षात येत नसेल, तर मुक्ता ‘मानसिक स्वास्थ्य हेल्पलाइन’ला ७८८७८८९८८२ या दूरध्वनी क्रमांकावर सोमवार ते शनिवारी दुपारी १२ ते संध्याकाळी आठ या वेळेत संपर्क साधू शकतात.