योग जीवन : जलद श्‍वसन

जलद श्‍वसन म्हणजेच भस्त्रिका प्राणायाम, कुठल्याही ध्यानात्मक आसनस्थितीमध्ये बसावे. त्यानंतर एक नाकपुडी अंगठा किंवा तर्जनीने (पहिले बोट) बंद करावी. दुसऱ्या नाकपुडीने श्‍वास घ्यावा व सोडावा. हा श्‍वास जलद व जोरात घेणे-सोडणे अपेक्षित आहे. श्‍वास घेताना-सोडताना श्‍वासाचा आवाज येतो. दररोज १५-२० आवर्तने करणे आवश्‍यक आहे. ज्यामुळे दोन्ही नाकपुड्या, नासिकामार्ग हा मोकळा होतो. एक-एक नाकपुडीने करून झाले, की दोन्ही नाकपुड्यांनी एकदमही करू शकता. जलद श्‍वसनाच्या नियमित सरावाने श्‍वसनमार्ग स्वच्छ होतो.

फायदे

• सर्दी, कफ हे त्रास कमी होतात, फुफ्फुसांची ताकद वाढून श्‍वसनाचे त्रास.

• अस्थमा कमी होण्यास मदत होते.

• अंगातील उष्णता थोडी वाढते. जठराग्नी प्रदीप्त होतो.

• वात, पित्त, कफ या दोषांवर नियंत्रण होण्यास मदत होते.

• शरीरातील अशुद्धता, नकारात्मकता (टॉक्सिन्स) बाहेर पडण्यास मदत.

• संपूर्ण शरीरासाठी आवश्‍यक.

ही काळजी घ्या

• भस्त्रिका प्राणायाम झाल्यानंतर दीर्घश्‍वसन करावे.

• रक्तदाब, हृदयासंबंधित त्रास, व्हर्टिगो, चक्कर, मेंदूचे आजार, पोट-पाठीची तीव्र दुखणी असतील तर करू नये.

• हा प्राणायाम करताना चक्कर येत असेल किंवा त्रास होत असल्यास सराव लगेच थांबवून दीर्घ श्‍वसन करा.

• योगशिक्षकाच्या मार्गदर्शनाखाली शिकून घ्या. शारीरिक व्याधी असल्यास त्रास होऊ शकतो.

लहान मुले, मोठ्या व्यक्तींनी ह्याचा अभ्यास कामाहून-बाहेरून-शाळेतून आल्यावरदेखील करावा. सध्या श्‍वसनाचे बरेच त्रास दिसून येत आहेत. त्यासाठी बाहेरून आल्यावर करणेही लाभदायी आहे.