उच्च रक्तदाबाच्या मुळाशी

- डॉ. मृदुल देशपांडेआपण अनेक वर्षे ऐकत आलो, की ‘जास्त मीठ खाल्लं, की रक्तदाब वाढतो.’ त्यामुळे उच्च रक्तदाब म्हणजे फक्त मीठ कमी करा, एवढेच सल्ले दिले गेले; पण फंक्शनल मेडिसिनच्या नजरेतून पाहिल्यास कथा वेगळी आहे. हायपरटेन्शनचा मुख्य ‘ड्रायव्हर’ म्हणजे इन्शुलिनचं असंतुलन, ज्याला आपण ‘इन्शुलिन रेझिस्टन्स’ म्हणून ओळखतो..इन्शुलिन आणि रक्तदाब यांचं पक्कं नातंइन्शुलिन हा फक्त रक्तातील साखर नियंत्रित करणारा हार्मोन नाही. त्याची भूमिका रक्तवाहिन्यांच्या लवचिकतेपासून ते किडनीच्या सोडियम-नियमनापर्यंत मोठ्या प्रमाणात असते. इन्शुलिन रेझिस्टन्स झाल्यावर शरीरात खालील बदल होतात :किडनी अधिक सोडियम धरून ठेवते : इन्शुलिन जास्त असलं की किडनीची सोडियम (मीठ) बाहेर टाकण्याची क्षमता कमी होते. त्यामुळे शरीरात पाणी साठतं, रक्ताचं प्रमाण वाढतं आणि रक्तदाब वाढतो. याचा अन्नातील मीठ कमी करण्याशी काहीही संबंध नाही.रक्तवाहिन्या कडक आणि ताणलेल्या होतात : अति इन्शुलिनमुळे एंडोथेलियल फंक्शन बिघडतं. नायट्रिक ऑक्साईड कमी तयार होतं, ज्यामुळे रक्तवाहिन्यांची लवचिकता कमी होते. त्या कडक, संकुचित होऊ लागतात, आणि हा उच्च रक्तदाबाचा थेट मार्ग आहे.सिम्पथेटिक नर्व्हस सिस्टीम अति-सक्रिय होते : इन्शुलिन रेसिस्टन्स शरीराला ‘फाईट-ऑर-फ्लाईट’ अवस्थेत ठेवतो. हृदयगती वाढते, रक्तवाहिन्या आकुंचन पावतात आणि रक्तदाब वाढतो.दाह (inflammation) आणि oxidative stress वाढतो : पेशींवरील ताण वाढतो, रक्तवाहिन्यांची आतील आवरण कमजोर होतं आणि रक्तदाब नियंत्रण ढासळतं. .यामुळेच अनेक वेळा आपण पाहतो१) मीठ कमी करूनही रक्तदाब कमी होत नाही२) पण साखर, मैदा, फ्रक्टोज, पॅकेज्ड फूड, फरसाण व चिवडे उच्च-कार्ब डाएट कमी केल्यावर BP अचानक सुधारतो.कारण मुद्दा मीठाचा नसतो - तो इन्शुलिनचा असतो..इन्शुलिन रेसिस्टन्स का वाढतो?अतिरक्त धान्ये, परिष्कृत कार्बोहायड्रेट्स (bread, biscuits, bakery); वारंवार खाणं (grazing), कमी प्रोटीन, कमी झोप, वाढलेला ताण, पोटातील चरबी (visceral fat). हे सर्व मिळून शरीर इन्सुलिनसाठी कमी संवेदनशील बनवतं, आणि मग सुरू होतो उच्च रक्तदाबाचा प्रवास..फंक्शनल मेडिसिनचा दृष्टिकोन - मुळावर प्रहारफक्त बीपी कमी करणारी औषधं देणं म्हणजे अलार्म वाजत असेल तर त्याचा आवाज कमी करणं, पण आग नक्की कुठे लागलीय ते पाहणं ही गरजेचं आहे. फंक्शनल मेडिसिन म्हणतं, ‘Treat the root cause.’उच्च रक्तदाबाचा मूळ प्रश्न इन्शुलिन असेल तर उपायही तेच असले पाहिजेत :कार्बोहायड्रेट्स कमी करा, इन्शुलिन शांत करा: साखर, मैदा, भात, पोळी कमी करालो-कार्ब भारतीय प्लेट : भाज्या + प्रोटीन + हेल्दी फॅट्सप्रोटिन-समृद्ध आहार : अंडी, मासे, मटण, चिकन. कडधान्ये, मूग, तूर (प्लांट-बेस्ड पर्यायांसाठी)हेल्दी फॅट्स वाढवा : देशी तूप, अव्होकॅडो/ नारळ, नट्स आणि बियारात्रीची झोप सात-आठ तास : झोप कमी असेल, तर इन्शुलिन रेसिस्टन्स झपाट्याने वाढतो.दररोज दहा-पंधरा मिनिटे दीर्घ श्वसन / ध्यान : कोर्टिसोल कमी होतो आणि BP नैसर्गिकरीत्या सुधारतो.दररोज चालणे/ strength training : मसल्स इन्सुलिनची संवेदनशीलता सुधारतात. .अंतिम संदेशउच्च रक्तदाबावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी फक्त मीठ कमी करणं पुरेसं नाही. इन्शुलिननं संतुलन सुधारणं हाच खरा गेम-चेंजर आहे. आपण आहार, झोप, श्वसन आणि ताण-व्यवस्थापन बदलतो, तेव्हा फक्त BP कमी होत नाही, तर हृदय, मेंदू आणि संपूर्ण कार्डिओमेटाबॉलिक आरोग्य सुधारतं. हीच फंक्शनल मेडिसिनची ताकद आहे, मूळ कारणांवर उपचार करून शरीराला पुन्हा संतुलित करणे..सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates, मराठी ताज्या बातम्या, मराठी ब्रेकिंग न्यूज, मराठी ताज्या घडामोडी. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

उच्च रक्तदाबाच्या मुळाशी

Related Stories