Sindhudurg Sahyadri : जंगलांची कत्तल सुरूच! सह्याद्रीतील वनक्षेत्र घटल्याने जैवविविधतेचा गंभीर इशारा

बांदा : भारतीय वनखात्याने जाहीर केलेल्या २०२५ च्या वन आच्छादन अहवालात पश्चिम घाटाच्या महाराष्ट्र हद्दीतील सह्याद्रीच्या रांगांमध्ये वनक्षेत्रातील घसरण कायम असल्याचे स्पष्ट झाले आहे. .घनदाट जंगलांच्या क्षेत्रात काही प्रमाणात वाढ झाली असली, तरी मध्यम आणि खुल्या जंगलांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर घट झाल्याने एकूण वनक्षेत्र कमी झाले आहे. मानवी हस्तक्षेप, विकास प्रकल्प, अतिक्रमणे, शेती विस्तार आणि पायाभूत सुविधांच्या वाढत्या कामांचा थेट परिणाम सह्याद्रीतील जंगलांवर होत असल्याचे या अहवालातून स्पष्ट झाले आहे. .Premium|Aravalli Mountain Range : अरवली पर्वतरांगांवरील खाणकामाचा वाद: पर्यावरणीय ऱ्हासाची चिंता.जागतिक स्तरावरील वनक्षेत्रात भारताने नववा क्रमांक मिळविला आहे. पश्चिम घाटाच्या पर्यावरणीयदृष्ट्या संवेदनशील क्षेत्रात २०१३ ते २०२५ या कालावधीत सुमारे ५८.२२ चौरस किलोमीटर वनक्षेत्र कमी झाले आहे. जैवविविधतेच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाच्या मानल्या जाणाऱ्या या भागातील घट भविष्यासाठी धोक्याची घंटा असल्याचे तज्ज्ञांचे मत आहे..पश्चिम घाट हा विपुल नैसर्गिक साधनसंपत्तीने समृद्ध आहे. या ठिकाणी जगभरातील अनेक दुर्मीळ वन्यप्राणी व पक्ष्यांचा अधिवास आहे. पश्चिम घाट हा १ लाख ४० हजार चौरस किलोमीटर भौगोलिक क्षेत्रावर विस्तारलेला आहे. .Premium|Hayli Gubbi volcano eruption : भविष्यकाळात आफ्रिका खंडाचे तुकडे होणार? १२ हजार वर्षांनंतर हायली गुब्बी ज्वालामुखीचा उद्रेक.याचा विस्तार गुजरात, महाराष्ट्र, गोवा, कर्नाटक, केरळ आणि तामिळनाडू या सहा राज्यांत आहे. युनेस्कोने २०१२ मध्ये पश्चिम घाटाला जागतिक वारसा स्थळाचा दर्जा देखील दिला होता; मात्र पश्चिम घाटातील वन अाच्छादनात दरवर्षी घट होत असल्याने ही चिंताजनक बाब आहे..राज्यातील सह्याद्री पर्वतरांगांमध्ये तब्बल १,८०५.७५ चौरस किलोमीटर वनक्षेत्र घटल्याची नोंद अहवालात करण्यात आली आहे. पुणे जिल्ह्यातच ६६४.९० चौरस किलोमीटर वनक्षेत्र कमी झाले असून, पश्चिम घाटातील इतर डोंगराळ जिल्ह्यांमध्येही अशीच परिस्थिती आहे. .अहवालानुसार घनदाट जंगलांच्या क्षेत्रात वाढ दिसून येत असली, तरी मध्यम घनतेची आणि खुली जंगले मोठ्या प्रमाणावर कमी झाली आहेत. ही जंगले अनेक प्रजातींच्या अधिवासासाठी महत्त्वाची असल्याने या घटेमुळे जैवविविधतेवर गंभीर परिणाम होण्याची शक्यता व्यक्त केली जात आहे. .मानवी अतिक्रमण, शेतीचा विस्तार, धरणे, खाणकाम, रस्ते, महामार्ग व इतर पायाभूत सुविधा प्रकल्प यामुळे जंगलांवर प्रचंड ताण येत आहे. वाढती लोकसंख्या आणि विकासाच्या नावाखाली होत असलेले अनियंत्रित हस्तक्षेप हे सह्याद्रीतील वनक्षेत्र घटण्यामागील प्रमुख कारण असल्याचे अहवालात नमूद करण्यात आले आहे..pib.gov.in या संकेतस्थळावर प्रसिद्ध झालेल्या प्रेस रिलीझनुसार (GFRA २०२५), भारत एकूण वनक्षेत्राच्या बाबतीत जागतिक स्तरावर नवव्या क्रमांकावर आहे. तसेच निव्वळ वार्षिक वनक्षेत्र वाढीमध्ये भारताने तिसरा क्रमांक मिळविला आहे. राष्ट्रीय पातळीवरील ही सकारात्मक बाब असली, तरी पश्चिम घाटासारख्या संवेदनशील भागांतील वन अच्छादनातील घट हा चिंतेचा विषय ठरत आहे..पश्चिम घाट हा जागतिक जैवविविधतेचा हॉटस्पॉट मानला जातो. आयसीयूएन वर्ल्ड हेरिटेज आऊटलूक (IUCN World Heritage Outlook) च्या अहवालानुसार, वाढत्या लोकसंख्या आणि विकासाच्या दबावामुळे प्रभावी व्यवस्थापन आणि कठोर संवर्धन उपाययोजना राबविल्या नाहीत, तर भविष्यात या ठिकाणी परिस्थिती अधिक गंभीर होऊ शकते. .२०२५ च्या वन आच्छादन अहवालातून सह्याद्रीतील जंगलांची घट स्पष्टपणे समोर आली आहे. विशेषतः मध्यम आणि खुल्या जंगलांमध्ये होत असलेली घट जैवविविधतेसाठी धोकादायक ठरत आहे. .भारताच्या एकूण वनक्षेत्रात सुधारणा होत असली, तरी पश्चिम घाटासारख्या संवेदनशील परिसंस्थांचे संरक्षण करण्यासाठी कठोर धोरणे, स्थानिक सहभाग आणि एकात्मिक वन व्यवस्थापनाची नितांत गरज असल्याचे तज्ज्ञांनी अधोरेखित केले आहे; अन्यथा भविष्यातील ही घट येथील दुर्मीळ वनसंपदा व दुर्मीळ प्राणी, पक्षी प्रजातींसाठी धोकादायक ठरणार आहे..महाराष्ट्राचे एकूण वनक्षेत्र ६१ हजार ९५२ चौरस किलोमीटर आहे. हे प्रमाण राज्याच्या एकूण भौगोलिक क्षेत्राच्या सुमारे २०.१३ टक्के आहे. शासनाने हरित महाराष्ट्राचे उद्दिष्ट ३३ टक्के ठेवले आहे. .हे उद्दिष्ट गाठण्यासाठी वृक्षारोपण व त्याचे संवर्धन होण्यासाठी विशेष प्रयत्न होताना दिसत नसून, बेसुमार होणाऱ्या वृक्षतोडीमुळे वन अच्छादनाचे क्षेत्र हे घटतेच आहे. डिसेंबरमध्ये महाराष्ट्र राज्यात वनीकरण हानीचे काही अलर्टस् आढळले आहेत, जे वनीकरण व्यवस्थापनाचे महत्त्व दर्शवितात..भारतीय वनक्षेत्र सर्वेक्षण संस्थेच्या अहवालानुसार देशाचा विचार केल्यास, एकूण वनक्षेत्र आणि वृक्ष क्षेत्र हे ८ लाख २७ हजार ३५६.९५ चौरस किलोमीटर म्हणजेच देशाच्या भौगोलिक क्षेत्राच्या २५.१७ टक्के आहे. यामध्ये वनक्षेत्र ७ लाख १५ हजार ३४२.६१ चौरस किलोमीटर असून वृक्ष क्षेत्र हे १ लाख १२ हजार १४.३४ चौरस किलोमीटर आहे. निसर्ग पर्यटनावर विपरित परिणाम शक्य.केंद्रीय पर्यावरणमंत्री भूपेंद्र यादव यांच्या हस्ते भारतीय वन सर्वेक्षणच्या मागच्या अहवालात पश्चिम घाटातील पर्यावरणीय संवेदनशील क्षेत्रातील वन आच्छादनात तब्बल १ हजार ८००.७५ चौरस किलोमीटरने घट झाल्याची धक्कादायक बाब भारतीय वन सर्वेक्षण विभागाच्या अहवालात उघड झाली होती. .सद्यस्थितीत भारतीय वनखात्याने जाहीर केलेल्या २०२५ च्या वन आच्छादन अहवालात ५ चौरस किलोमीटरने वनक्षेत्र घटल्याची नोंद आहे. ही घट चिंताजनक असून भविष्यात निसर्ग पर्यटनावर याचा विपरित परिणाम होण्याची शक्यता आहे..निसर्ग पर्यटनावर विपरित परिणाम शक्यकेंद्रीय पर्यावरणमंत्री भूपेंद्र यादव यांच्या हस्ते भारतीय वन सर्वेक्षणच्या मागच्या अहवालात पश्चिम घाटातील पर्यावरणीय संवेदनशील क्षेत्रातील वन आच्छादनात तब्बल १ हजार ८००.७५ चौरस किलोमीटरने घट झाल्याची धक्कादायक बाब भारतीय वन सर्वेक्षण विभागाच्या अहवालात उघड झाली होती. .सद्यस्थितीत भारतीय वनखात्याने जाहीर केलेल्या २०२५ च्या वन आच्छादन अहवालात ५ चौरस किलोमीटरने वनक्षेत्र घटल्याची नोंद आहे. ही घट चिंताजनक असून भविष्यात निसर्ग पर्यटनावर याचा विपरित परिणाम होण्याची शक्यता आहे..विकासाच्या नावे जंगलांच्या मुळावर घावपश्चिम घाटातून शक्तिपीठ महामार्ग प्रस्तावित असून यामुळे घनदाट जंगलांची मोठ्या प्रमाणात तोड होणार आहे. यापूर्वी पूर्ण झालेल्या मुंबई-गोवा महामार्गाच्या चौपदरीकरणासाठी बेसुमार वृक्षतोड करण्यात आली आहे. .विकासाच्या नावाखाली जंगले भकास होत असल्याने दिवसेंदिवस येथील वन आच्छादनात घट नोंदविण्यात आली आहे. येथील घनदाट जंगले, समृद्ध देवराया वाचविणे ही काळाची गरज आहे. पश्चिम घाटात सिंधुदुर्ग जिल्ह्यात सर्वाधिक घनदाट जंगले आहेत. विकासाच्या नावाखाली या जंगलांच्या मुळावर घाव घालण्याचा प्रयत्न होत आहे..पश्चिम घाटातील वनक्षेत्रातील होत असलेली घट हा अत्यंत धोक्याचा इशारा आहे. पश्चिम घाट आणि हिमालयाचा पूर्वोत्तर भाग हे देशातील दोन महत्त्वाचे पर्यावरणीय ‘हॉटस्पॉट’ आहेत. पिण्याच्या पाण्यासाठी आवश्यक असलेल्या बहुतेक नद्यांचा उगम हा पश्चिम घाटातच होतो. अशा संवेदनशील भागात बेसुमार वृक्षतोड करणे किंवा मायनिंगसारखे विनाशकारी प्रकल्प राबवणे हे भविष्यातील गंभीर पाणी संकट ठरणार आहे. .सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील सावंतवाडी व दोडामार्ग तालुक्यांतील काही गावांतून जाणाऱ्या शक्तिपीठ महामार्गासाठी सिंधुदुर्ग जिल्ह्यात तब्बल १०० मीटरचा ग्रीन कॉरिडॉरचा पट्टा तोडला जाणार असल्याने पर्यावरणाचे मोठे नुकसान होणार आहे. त्यामुळे हा विकासाचा महामार्ग नसून निसर्गाची कत्तल करणारा महामार्ग आहे.- डॉ. जयेंद्र परुळेकर, पर्यावरणप्रेमी, सावंतवाडी पुणे जिल्ह्यातील कमी झालेले क्षेत्र - ६६४.९०.महाराष्ट्राचे एकूण वनक्षेत्र६१ हजार ९५२ पश्चिम घाट क्षेत्रात घटलेले क्षेत्र - ५८.२२सह्याद्री पर्वतरांगांमध्ये घटलेले क्षेत्र - १,८०५.७५.सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates, मराठी ताज्या बातम्या, मराठी ब्रेकिंग न्यूज, मराठी ताज्या घडामोडी. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

Sindhudurg Sahyadri : जंगलांची कत्तल सुरूच! सह्याद्रीतील वनक्षेत्र घटल्याने जैवविविधतेचा गंभीर इशारा

Related Stories