रत्नागिरी ः कोकण किनाऱ्यावर हंपबॅक डॉल्फिनचा अधिवास

फोटो ओळी
-rat१p३२.jpg ः KOP२३L७२४९९रत्नागिरी ःडॉल्फिनची संग्रहित छायाचित्र
-----------------
कोकण किनाऱ्यावर हंपबॅक डॉल्फिनचा अधिवास

उर्वरित किनारीही एकाच प्रजातीचे ;संशोधनात मच्छीमारांचे साह्य

रत्नागिरी, ता. १ ः कोकण किनारपट्टीवर आढळणारे डॉल्फिन आणि भारताच्या उर्वरित पश्चिम किनार्‍यावरील हंपबॅक डॉल्फिन हे एकाच प्रजातीचे आहेत, असा निष्कर्ष संशोधनातून निघाला आहे. भविष्यात याचे संवर्धन करण्यासाठी कांदळवन कक्षामार्फत कारण्यात येणार आहे. या अभ्यासामुळे राज्यातील डॉल्फिन्सचे अधिक चांगल्याप्रकारे संवर्धन करण्यात मदत होणार आहे.
कोकण सिटेशियन रिसर्च टीमचे सदस्य मिहीर सुळे यांनी महाराष्ट्र वनविभागाच्या कांदळवन प्रतिष्ठान पुरस्कृत ‘
महाराष्ट्राच्या किनार्‍यालगत हंपबॅक डॉल्फिनचे संवर्धन आनुवंशिकता आणि सेटेशियन स्ट्रँडिंगवर दुय्यम लक्ष केंद्रित केले जाते,’ हा प्रकल्प २०२०-२२ दरम्यान राबवला.
या अभ्यासात राज्यासाठी प्रथमतः इंडियन ओशन हंपबॅक डॉल्फिनच्या अधिवासाचा अभ्यास करण्यासाठी मुलाखतीद्वारे सर्वेक्षण करण्यात आले. संपूर्ण महाराष्ट्र किनारपट्टीवरील मच्छीमारांकडून माहिती गोळा करण्यात आली आहे. अरबी समुद्रात हंपबॅक डॉल्फिन दिसतो. तो ३० ते ३५ मीटरपेक्षा कमी खोलीच्या पाण्यात आढळतो. बहुतेक वेळा मोठ्या भरतीवेळी मोठ्या खाड्यांमध्ये प्रवेश करतो. हंपबॅक डॉल्फिन सामान्यतः मच्छीमारांना त्यांच्या जहाजांमधून आणि किनाऱ्यावरूनही दिसतात. त्यांची प्रादेशिक सामान्य नावे किनारपट्टीवर भिन्नभिन्न आहेत. अभ्यासाच्या दुसर्‍या टप्प्यात, अपघाताने जाळ्यात अडकून मेलेल्या व किनाऱ्यावर वाहून आलेल्या सागरी सस्तन प्राण्यांच्या शवांमधील ऊतींचे नमुने गोळा करण्यात आले.
राज्य वनविभागाच्या कर्मचाऱ्यांना सागरी सस्तन प्राण्यांना हाताळण्यासाठीचे प्रशिक्षण देण्यासाठी दोन कार्यशाळा (२५ जून आणि २० जुलै २०२१) आयोजित करण्यात आल्या होत्या. या अभ्यासातून हंपबॅक डॉल्फिनचे नमुने वापरून अनुवांशिक विश्लेषण केले. भारताच्या उर्वरित पश्चिम किनार्‍यावरील इतर नमुन्यांची महाराष्ट्राच्या किनारपट्टीवर घेतलेल्या नमुन्यांशी तुलना केली. या प्राण्यांमध्ये जनुक प्रवाह आहे. हे जनुक प्रवाह हंपबॅक डॉल्फिन बहुधा पश्चिम किनारपट्टीवर जोडलेली आहे असे दर्शवितात.
तसेच महाराष्ट्राच्या किनार्‍यावरील हंपबॅक डॉल्फिन भारताच्या पूर्व किनार्‍याशी किंवा बांग्लादेशशी सर्वाधिक जवळून संबंधित आहे. सध्या भारताच्या पूर्व आणि पश्चिम किनार्‍यावर हंपबॅक डॉल्फिनच्या दोन वेगवेगळ्या प्रजाती असल्याचे मानले जाते. इंडियन ओशन हंपबॅक डॉल्फिन पश्चिम किनारपट्टीवर आणि इंडोपॅसिफिक हंपबॅक डॉल्फिन भारताच्या पूर्व किनारपट्टीवर आढळतात.

कोट
महाराष्ट्राच्या किनारपट्टीवर सागरी सस्तन प्राण्यांच्या सुमारे १२ प्रजाती आहेत ज्याचे दस्तवेजीकरण आधीच्या अभ्यासात आणि जाळ्यात अडकण्याचा नोंदींमध्ये आढळते. आपल्या किनारपट्टीवर त्यांच्या अधिवासाची फारशी माहिती नाही. या अभ्यासातून महाराष्ट्राच्या समुद्री भागात या डॉल्फिन्सच्या अधिवासाबाबत माहिती मिळाली आहे.
- मिहीर सुळे, अभ्यासक

कोट
कांदळवन प्रतिष्ठानने महाराष्ट्रातील डॉल्फिनच्या वैज्ञानिक अभ्यासासंदर्भात सुरू केलेल्या विविध संशोधन प्रकल्पांपैकी हा अभ्यास एक आहे आणि या अभ्यासामुळे आम्हाला राज्यातील डॉल्फिन्सचे अधिक चांगल्याप्रकारे संवर्धन करण्यात मदत होईल.
- विरेंद्र तिवारी, अप्पर प्रधान मुख्य वनसंरक्षक, कांदळवन कक्ष