ओव्यांमधून महत्वाच्या गोष्टींचे विवेचन

संतांचे संगती पसायदान-----------लोगो
(३० ऑक्टोबर टुडे ३)

मराठी वाङ्मयात स्वतःचे अढळ स्थान प्राप्त केलेल्या ज्या महत्त्वाच्या रचना आहेत त्यातील एक म्हणजे श्री ज्ञानेश्वरी हा ग्रंथ होय. नऊ हजारापेक्षा अधिक ओव्या असणाऱ्या या ग्रंथामध्ये श्री ज्ञानेश्वर महाराजांनी अनेक महत्त्वाच्या गोष्टींचे विवेचन केले आहे.
- rat५p४.jpg-
P25O02545
- धनंजय चितळे
----
ओव्यांमधून महत्वाच्या गोष्टींचे विवेचन

परमपूज्य मामासाहेब देशपांडे असे म्हणत की, ज्ञानेश्वरी उलगडण्यासाठी ज्ञानेश्वरीचाच आधार घ्यावा म्हणजे आपल्याला जी ओवी समजून घ्यायची आहे त्या ओवीचे विवेचन याच ग्रंथात अन्य ओव्यांमध्ये आपल्याला आढळते. उदाहरण सांगायचे तर श्री ज्ञानेश्वर महाराजांनी आपल्या पहिल्या ओवीत वेद प्रतिपाद्या, असा शब्दप्रयोग केला आहे. हा शब्दप्रयोग कोणाला उद्देशून आहे हे ज्ञानेश्वरीतूनच कळते. श्री ज्ञानेश्वरीच्या अकराव्या अध्यायामध्ये महाराजांनी भगवान श्रीकृष्णाला उद्देशून वेद प्रतिपाद्य असे म्हटले आहे.
बाप बाप ग्रंथ गीता। जो वेदिप्रतिपाद्य देवता। तो श्रीकृष्ण वक्ता। जिये ग्रंथी ।। याचप्रमाणे आपण पसायदानातील प्रत्येक ओवीचा अर्थ ज्ञानेश्वरीचा अभ्यास करून उलगडू शकतो. पसायदानामध्ये एकूण नऊ ओव्या आहेत. यातील पहिल्या ओळीमध्ये श्री ज्ञानेश्वर महाराजांनी आपल्या श्री सद्गुरूंना प्रार्थना केली आहे, आता विश्वात्मके देवे। येणे वाग्यज्ञ तोषावे। तोशोनी मज द्यावे। पसायदान हे ।। या ओवीतील ‘विश्वात्मक देव’ हे संबोधन त्यांनी श्रीसद्गुरूंना उद्देशून घेतले आहे. याचा संदर्भ श्री ज्ञानेश्वरीच्या पंधराव्या अध्यायाच्या शेवटच्या ओवीमध्ये आढळतो. श्री ज्ञानेश्वर महाराज म्हणतात, ‘आता विश्वात्मक माझा। स्वामी श्री निवृत्ती राजा। तो अवधारू वाक्य पूजा। ज्ञानदेवो म्हणे।।’ श्री ज्ञानेश्वर महाराजांनी पसायदान या शब्दाचा प्रयोगही श्री ज्ञानेश्वरीच्या सोळाव्या अध्यायात अखेरच्या ओवीत केलेला आढळतो. येथे ते श्रोत्यांकडे लक्षपूर्वक श्रवण करण्याचे पसायदान मागतात. माऊली म्हणतात, ‘ म्हणूनी निज अवधान। मज वोळगे पसायदान। दिजे जो सनाथ होईन। ज्ञानदेव म्हणे।।’
या दोन उदाहरणांवरून आपल्या लक्षात आले असेल की, पसायदानाचा प्रत्येक शब्द ज्ञानेश्वरीत आधी येऊन गेला आहे.