कोकणातील लोककला भक्तीभाव, लोकाश्रयामुळे जिवंत

भक्तीभाव, लोकाश्रयामुळे कोकणी लोककला जिवंत
सण-उत्सवात कार्यक्रमांचे आयोजन ; तरुणाईतील ओढ कायम
सकाळ वृत्तसेवा
संगमेश्वर, ता. १५ ः कोकणी माणूस पिढ्यान्‌पिढ्या आपल्या प्रथा, परंपरा आणि श्रद्धा जपत आला आहे. निसर्गाशी व देवदेवतांशी असलेले कोकणी माणसाचे नाते आजही तेवढेच घट्ट आहे. सध्या मनोरंजनाच्या आधुनिक साधनांची रेलचेल असतानाही कोकणातील लोककला आजही भक्तिभाव आणि लोकाश्रयामुळे जिवंत आहेत.
रोजगारानिमित्त शहरात स्थायिक झालेला तरुण सण-उत्सवांच्या निमित्ताने गावाकडे परततो, देवदेवतांच्या भक्तीत तल्लीन होतो आणि लोककलेच्या सादरीकरणात उत्स्फूर्त सहभाग घेतो. भक्ती आणि आनंद यांची सांगड घालत तो या लोककलांमध्ये मनोभावे सहभागी होत असल्याने कोकणातील लोककला आजही लोकप्रिय आहेत. शेतातील कामातून मोकळा झालेला शेतकरी गणेशोत्सव व शिमगोत्सवाच्या काळात या लोककलेत रमतो. नमनखेळे, दशावतार, जाखडीसह गज्जोनृत्य, घुमटनृत्य अशा विविध लोकनृत्यांनी कोकणची संस्कृती समृद्ध झाली आहे.
रत्नागिरी जिल्ह्यात नमनखेळे व जाखडी तर सिंधुदुर्ग जिल्ह्यात दशावतार या लोककलांना मोठा लोकाश्रय लाभलेला आहे. विशेषतः नमनखेळे ही लोककला रत्नागिरी जिल्ह्यात अधिक लोकप्रिय आहे. या लोककलेच्या उगमाबाबत सांगितली जाणारी आख्यायिका कोकणातील कष्टकरी समाजाशी निगडित आहे. शेती, कालवे व विहिरी खोदण्याचे कष्टप्रद काम करणारा कुणबी समाज आपला शीण घालवण्यासाठी संतांची अभंगवाणी आणि स्वरचित गीते गात असे. हळूहळू त्यात वाद्ये, वेशभूषा आणि नृत्याची भर पडत गेली आणि नमन खेळ्यांची निर्मिती झाली. नमनखेळे, प्रीतीचे खेळे आणि वस्तीचे खेळे अशा स्वरूपात सादर केली जातात. होळीच्या सणाच्या निमित्ताने गावातील कलावंत एकत्र येऊन विशिष्ट वेशभूषेत खेळ्यांचे सादरीकरण करतात.
---
कोट
कोकण हे लोककलेचे माहेर आहे. रत्नागिरी जिल्ह्यात नमन, जाखडी, भजन, भारूड, गोंधळ अशा लोककला सादर होतात. यामध्ये जास्त नमन लोककला सादर केली जाते. जिल्ह्यात ३५० ते ४०० नमन मंडळे आहेत. भजन मंडळेसुद्धा जिल्ह्यात याच संख्येत असतील; पण जाखडी लोककला सादर करणारी मंडळे आजही जोमाने टिकून आहेत. लोककला टिकली तर आपली संस्कृती टिकते. त्यामुळे लोककला जपणे आणि त्यातून समाजप्रबोधन करणे, हा मुख्य हेतू आहे.
- संतोष कुळे, खजिनदार, नमन लोककला मंडळ रत्नागिरी जिल्हा