Shivsena Case : शिंदे ठाकरे खटल्यामध्ये सातत्याने उल्लेख होणारं घटनापीठ म्हणजे नक्की काय?

राज्यात चालू असलेल्या सत्तासंघर्षाची सुनावणी आज पूर्ण होत आहे. गेल्या अनेक महिन्यांपासून सर्वोच्च न्यायालयात या प्रकरणाची सुनावणी सुरू आहे. या निकालाकडे संपूर्ण राज्याचं लक्ष लागलेलं आहे. या प्रकरणाच्या माध्यमातून सातत्याने एक शब्द कानावर पडत आहे. तो म्हणजे घटनापीठ. याच घटनापीठाबद्दल जाणून घ्या.

घटनापीठ म्हणजे काय?

ज्या प्रकरणांमध्ये कायद्याचं मूलभूत स्पष्टीकरण द्यावे लागते, तेव्हा त्याची सुनावणी पाच किंवा त्याहून अधिक न्यायाधीशांच्या माध्यमातून केली जाते. न्यायाधीशांच्या या समूहालाच घटनापीठ म्हणतात. संविधानाच्या कलम १४५(३) मध्ये घटनापीठाची तरतूद करण्यात आली आहे.

एखाद्या खटल्यामध्ये जर घटनेच्या व्याख्येशी संबंधित कायद्यातल्या महत्त्वाच्या बाबींचा समावेश असेल, तर असे प्रकरण सर्वोच्च न्यायालयाच्या न्यायाधीशांचा समावेश असलेल्या कमीत कमी ५ किंवा त्यापेक्षा जास्त न्यायाधीशाच्या घटनापीठापुढे पाठवलं जातं. सुनावणी सुरू असलेल्या प्रकरणासंदर्भात कायद्याचा अन्वयार्थ लावणं हे या घटनापीठाचं काम असतं.

स्थापना कशी होते?

जेव्हा एखाद्या खटल्यामध्ये दोन न्यायाधीशांचं एकमत होत नाही, तेव्हा मुख्य न्यायाधीश तिसऱ्या न्यायाधीशाची नियुक्ती करतात. म्हणजे तेव्हा घटनापीठ तयार केलं जातं. यामध्ये न्यायमूर्तींची संख्या ३,५ किंवा ७ असते. या गटालाच घटनापीठ म्हणतात.

खंडपीठ म्हणजे काय?

राज्यांमध्ये उच्च न्यायालय हे मुख्य पीठ म्हणून काम करते. उच्च न्यायालय राज्याच्या राजधानीच्या ठिकाणी असते, पण काही राज्यांमध्ये राजधानीव्यतिरिक्त ठिकाणीही उच्च न्यायालयाचे पीठ असते, त्याला खंडपीठ म्हणतात. उदा. - नागपूर, औरंगाबाग आणि गोव्यातल्या पणजी इथं मुंबई उच्च न्यायालयाचं खंडपीठ आहे.