नंदीबैलासोबत उपजीविकेसाठी भटकंती

नंदीबैलासोबत उपजीविकेसाठी भटकंती

कासा, ता. १४ (बातमीदार) : नोव्हेंबर-डिसेंबर महिना सुरू होताच महाराष्ट्राच्या ग्रामीण भागातील पारंपरिक लोककला जपणारे नंदीबैलवाले (नंदीबैलाचा खेळ दाखवणारे) पोटापाण्यासाठी गावोगावी भटकंती करत आहेत. सध्या पालघर जिल्ह्यातील डहाणू तालुक्यात वेती-वरोती, कासा, चारोटी परिसरात त्यांची वस्ती (मुक्काम) आहे.

पावसाळा संपल्यानंतर उदरनिर्वाहाचे साधन मर्यादित झाल्याने हे कलाकार सहा ते आठ महिन्यांसाठी कुटुंब-काफिल्यासह भटकंतीला निघतात. गुजरात राज्यातील सोनगड तसेच सोलापूर जिल्ह्यातून आलेली सहा ते आठ कुटुंबे सध्या पालघर परिसरात तळ ठोकून आहेत. हे लोक टेम्पोमधून नंदीबैल आणि आवश्यक साहित्य घेऊन येतात आणि मोकळ्या मैदानात तंबू ठोकून तात्पुरती वस्ती करतात. वस्तीच्या ठिकाणाहून दररोज सकाळी वेगवेगळ्या गावांमध्ये जाऊन नंदीबैलांचे खेळ सादर करतात आणि शिधा (धान्य) व थोडीफार रक्कम जमा करून उदरनिर्वाह करतात.

नंदीबैलवाले रमेश मांग यांनी माहिती दिली की, त्यांना नंदीबैलांच्या खाण्यापिण्याची आणि आरोग्याची विशेष काळजी घ्यावी लागते. नंदीबैलांना हिरवा चारा, धान्य, गूळ आणि खोबरे यांसारखे पौष्टिक खाद्य द्यावे लागते. सध्या त्यांच्यासोबत सात नंदीबैल आहेत. या तालुक्यात काही दिवस खेळ दाखवल्यानंतर ते पुढील तालुक्यांत जातील आणि पावसाळ्यापूर्वी पुन्हा गावाकडे परततील.

पूर्वी ७०, ८० आणि ९० च्या दशकात मोबाईल, इंटरनेट नसताना डोंबारी, नंदीबैल, गारुडी, जादूगार, बोलक्या बाहुल्या यांसारख्या लोककलेच्या कार्यक्रमांना मोठी मागणी होती आणि पावसाळ्यानंतर हे कलावंत गावोगावी फिरून उदरनिर्वाह करत असत. सध्याच्या पिढीला हे कलाप्रकार फारसे परिचित नाहीत. त्यामुळे आता पूर्वीसारखा प्रतिसाद मिळत नसल्याचे नंदीबैलवाले सांगतात. पूर्वी गावकरी विशेषतः लहान मुले आणि महिला वर्ग श्रद्धेने त्यांचे स्वागत करत तांदूळ, डाळ आणि दक्षिणा देत असत. अजूनही या भागातील नागरिक चांगला प्रतिसाद देत आहेत.

गावा-गावांत खेळ सादर
सोनगड, गुजरात येथील नंदीबैलवाले चिंतामण गौड यांनी सांगितले की, सध्या आम्ही पालघर जिल्ह्यातील डहाणू तालुक्यात वस्ती करून राहतो. रोज सकाळी विविध गावांत नंदीबैलांचे खेळ सादर करून संध्याकाळी पुन्हा वस्तीच्या ठिकाणी परततो. मिळालेल्या शिधा व धान्यावर उदरनिर्वाह करतो आणि थोडी रक्कम साठवून पुढील भागात निघतो.