- ताज्या
- देश
- शहरशहर
- लोकसभा २०२४
- क्रीडा / IPLक्रीडा / IPL
- साप्ताहिक
- Epaper
- सकाळ मनी
- व्हायरल सत्य
- प्रीमियर
- महाराष्ट्र
- आणखीआणखी
- सकाळ +
- वेब स्टोरीज
- ग्लोबल
- ॲग्रोवन
- साम TV
- सरकारनामा
- दैनिक गोमन्तक
कोल्हापूर : छत्रपती शिवाजी महाराज यांच्या स्वराज्यनिर्मितीत गडकोटांनी महत्त्वाची भूमिका निभावली. महाराजांचा प्रत्येक दुर्ग लाखमोलाचा होता. शिवछत्रपतींच्या अतुलनीय पराक्रमाचे साक्षीदार म्हणून कोल्हापूर जिल्ह्यात तेरा किल्ले उभे आहेत. येथील वास्तू, मंदिरे, विहिरी, तोफा, तोफगोळे यांचे अवशेष आजही पाहायला मिळतात. मजबूत तटबंदी व बुरुज यांमुळे गडाचे सौंदर्य खुलते ते वेगळेच. मात्र, आज गडांवरील अनेक वास्तूंची दुरवस्था झाल्याचे दिसते. त्यांचे जतन, संवर्धन व संरक्षणासाठी प्रत्येकाने एक पाऊल पुढे टाकण्याची हीच वेळ आहे. दुर्ग संवर्धनाच्या मोहिमेत प्रत्येकानेच सहभागी होणे आवश्‍यकच. चला तर मग, आपणच होऊ दुर्गरक्षक
आणि करूया साजरी शाश्‍वत शिवजयंती...!
पन्हाळगड : दुसरा स्वतंत्र रस्ता, वास्तु दुरुस्त व्हावी
शिलाहार राजा भोजने बांधलेला किल्ला. मराठ्यांच्या इतिहासात गडाला अनन्यसाधारण महत्त्व. साधोबा दर्गा, पराशरतीर्थ, चार दरवाजा, तीन दरवाजा, अंधारबाव, नायकिणीचा सज्जा, पुसाटी बुरुज, सज्जाकोठी, धर्मकोठी, अंबरखाना या गडावरील अप्रतिम वास्तू आजही त्याच्या वैभवाची साक्ष देतात.
सद्यस्थिती
उपाययोजना
रांगणा : ढासळलेले बांधकाम मूळ दगडांत करावे
प्रसिद्धगड या नावानेही रांगणा किल्ल्याची ओळख आहे. १७८१ च्या ऐतिहासिक पत्रात ‘एक रांगणा खबरदार तर सर्व सुरक्षित नाहीतर सकल सावंत बारदेशावर उतरेल,’ असे विधान आढळते. युद्धशास्त्राच्या दृष्टीने प्रवेशद्वाराची रचना आहे. गडावर रांगणाईदेवीची ढाल, तलवार, त्रिशूळ अशी शस्त्रसज्ज मूर्ती आहे.
सद्यस्थिती
उपाययोजना
पारगड : तलाव दुरुस्ती, स्वच्छता तातडीने व्हावी
कोल्हापूर जिल्ह्याच्या दक्षिण टोकावरील नितांत सुंदर किल्ला. हा किल्ला चंदगड तालुक्‍यात येतो. गडाच्या पूर्व पश्‍चिम व उत्तरेला नैसर्गिक ताशीव कड्याची तटबंदी असून, दक्षिणेला खोल दरी आहे. गडाला नैसर्गिक संरक्षण आहे. हा किल्ला तब्बल १८१ वर्षे अजिंक्‍य राहिला. छत्रपती शिवरायांनी हा किल्ला बांधला.
सद्यस्थिती
उपाययोजना
महिपालगड : तटबंदी, रस्ते बांधकाम व्हावे
पुरातन मंदिर समूह, प्राचीन गुहा, तट, बुरुज, कातळ कोरीव विहीर, देखणे प्रवेशद्वार गडावर आहे. गड पायथ्याला वैजनाथ महादेव मंदिर आहे. भवानीची काळ्या पाषाणातील मूर्ती अष्टभुजा असून, दत्तात्रयाचे जुने मंदिरही येथे आहे. महादेव मंदिराची बांधणी हेमाडपंती रचनेतील आहे.
सद्यस्थिती
उपाययोजना
गंधर्वगड : इतिहास सांगणारे फलक बसवावेत
चंदगड तालुक्यातील या गडावर हनुमानाची दगडी चौथऱ्यावर मूर्ती आहे. चाळोबा मंदिरही असून, मंदिराचा जीर्णोद्धार केलेला आहे. चाळोबाची यात्रा फेब्रुवारी महिन्याच्या पहिल्या पंधरवड्यात भरते. मंदिराभोवती गणपती, नागदेवता यांच्या जुन्या काळातील मूर्ती आहेत.
सद्यस्थिती
उपाययोजना
कलानिधीगड : पक्का रस्ता बांधल्यास गड पाहणे सोपे
गडाचे प्रवेशद्वार पूर्वाभिमुख असून, दोन छोटी मंदिरेही आहेत. गडावर एका चौकोनी कातळ कोरीव हौदात दोन विहिरी आहेत. इथल्या मंदिरासमोर तुळशी वृंदावनासारखी एक जुनी समाधी पाहायला मिळते. गडावर आई भवानी, भैरवाची मूर्ती व शिवलिंग आहे.
सद्यस्थिती
उपाययोजना
मुडागड : इतिहास प्रकाशात आणणे आवश्यक
जंगलात हरवलेला गड म्हणून ओळख. काजिर्डा घाटावर लक्ष ठेवण्यासाठी या गडाची निर्मिती झाली. घनदाट जंगलात हा गड असेल याची कल्पनाच अनेक इतिहासप्रेमींना नाही. गगनबावडा तालुक्‍यात हा गड येतो. गडावर कोणतेही अवशेष नाहीत की पाण्याची व्यवस्थाही नाही.
सद्यस्थिती
उपाययोजना
शिवगड : सफाईसह तटबंदी बांधकाम आवश्यक
दाजीपूरच्या अंतरंगात दडलेला गड म्हणजे शिवगड. निसर्गप्रेमी, दुर्गप्रेमी व पर्यटकांपासून दुर्लक्षित राहिलेला हा गड. गडाचा आकार आयताकृती असून, त्याच्या चार कोपऱ्यावर चार बुरुज आहेत. गडाच्या दुसऱ्या तटबंदीचा मार्ग पूर्ण केल्यानंतर चौथरा पाहायला मिळतो.
सद्यस्थिती
उपाययोजना
पावनगड : गडाबद्दल समग्र माहिती प्रकाशित करावी
छत्रपती शिवाजी महाराजांनी बांधलेला किल्ला. याचे मूळ नाव मार्कंडेय. हिरोजी फर्जंद व अर्जोजी यादव यांनी बांधकाम केल्याबद्दल त्यांना प्रत्येकी पाच हजार होन बक्षीस दिले होते. गडावर तुपाची विहीर, राजवाड्याचे अवशेष आहेत. गडावर ४०६ दगडी तोफगोळे सापडले.
सद्यस्थिती
उपाययोजना
विशाळगड : वास्तूंसह पायऱ्या दुरुस्ती व्हावी
विशाळगड अर्थात खेळणा म्हणजे मूर्तिमंत कष्ट व संकटे, तो घेण्याची कल्पना जरी केली तरी प्राण कासावीस होतात, असे इतिहासकार साकी मुस्तेखानाची नोंद सापडते. छत्रपती शिवाजी महाराज पन्हाळगडाच्या वेढ्यातून याच गडावर सहीसलामत पोचले. शत्रूला जिंकण्यास हा कठीण किल्ला.
सद्यस्थिती
उपाययोजना
सामानगड : ऐतिहासिक अवशेष शोधावेत
गडाच्या सर्व बाजूंनी तासलेला कातळ असून त्यावर सुमारे पंधरा फूट उंचीची तटबंदी. जागोजागी बुरुज आहेत. गडदेवता अंबाबाईचे छोटेखानी कौलारू मंदिर आहे. अष्टभुजा देवीच्या हातातील परशू, बाण, तलवार, त्रिशूल, ढाल व भाला ही आयुधे येथे पाहायला मिळतात. पाण्याची टाकी व अनेक चौथरे आहेत.
सद्यस्थिती
उपाययोजना
भुदरगड : तटबंदी बुरुज दुरुस्ती तातडीने व्हावी
भैरवनाथ देवस्थानामुळे भुदरगड पंचक्रोशीत प्रसिद्ध. किल्ल्याची समुद्रसपाटीपासून उंची ७९८ मीटर आहे. गड पायथ्याला शिवापूर हे निसर्गरम्य गाव आहे. गडावर जुन्या बांधणीचे महादेवाचे मंदिर असून, गर्भगृहात शिवलिंग व सुबक कोरीवकाम केलेला नंदी आहे.
सद्यस्थिती
उपाययोजना
गगनगड : हायमास्ट विजेसह रोप-वे व्हावा
करुळ व भुईबावडा घाटामधील मध्यबिंदू म्हणजे गगनगड. पर्यटकांच्या हमखास विसाव्याचे ठिकाण. गावातून गडाच्या पायथ्यापर्यंत जाता येते. गगनगिरी महाराजांचा मठ गडावर आहे. गडाची निर्मिती भोज राजाच्या काळात झाली असून, गडाच्या डोंगराच्या पहिल्या टप्प्याच्या परिसरात मठाचे कार्यालय, भोजनगृह, भव्य भक्तनिवास आहे.
सद्यस्थिती
उपाययोजना
चला, शपथ घेऊया...
छत्रपती शिवाजी महाराज आणि महाराष्ट्रातील गड-किल्ले,
आमचे प्रेरणास्थान आहेत!
सह्याद्रीच्या कुशीतील या गड-किल्ल्यांचे जतन व संवर्धन,
हे आमचे परमकर्तव्य आहे!
मराठा साम्राज्याच्या शौर्याच्या
या पाऊलखुणा, मी जीवापाड जपेन!
त्यासाठी मी, माझा परिवार आणि मित्रमंडळी,
सदैव कटिबद्ध राहीन!
संकलन : संदीप खांडेकर, आनंद जगताप, सुनील कोंडुसकर, धनाजी आरडे, शाम पाटील, पंडीत सावंत, अवधूत पाटील
छायाचित्र : मोहन मेस्त्री
मांडणी : दिलीपसिंह यादव
संपादन - स्नेहल कदम
Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.