"या' परिसरात उंदरुपीला असतो मटणाचा नैवेद्य...वाचा आगळी-वेगळी परंपरा

चंदगड : सण, उत्सव माणसाच्या मनाला विरंगुळा देतात. ते साजरे करण्याच्या पध्दती प्रदेशानुसार बदलत जातात. एखादी प्रथा रूढ होते. ती परंपरेचाच भाग बनून जाते. चंदगड-आजरा तालुक्‍यात गणेश चतुर्थीमध्ये उंदरूपीचा सण मांसाहारी नैवेद्यामुळे लक्ष वेधून घेतो. ऋषी पंचमीला गणेशाचे वाहन असलेल्या उंदरूपीला मान दिला जातो. या दिवशी उंदरीला बाजूला घेऊन मांसाहारी नैवेद्य दाखवला जातो. 

गणपती हे दैवत शाकाहारी आहे. परंतु त्याचे वाहन असलेल्या उंदरुपीला मात्र मांसाहारी नैवेद्य दाखवला जातो. चंदगड, आजरा तालुक्‍यात मृगाला सुरु झालेला पाऊस सतत बरसत असतो. वातावरणात थंडी असते. पाऊस आणि थंडीच्या वातावरणात शेतात कष्ट करावे लागल्याने शरीराला थकवा आलेला असतो. त्यातच श्रावण महिन्यात मांसाहार वर्ज्य असतो. शरीराची उष्णता वाढवण्यासाठी मांसाहार आवश्‍यक मानला जातो.

श्रावण नुकताच संपलेला असतो आणि चतुर्थीच्या सणाला सुरवात झालेली असते. अशा वेळी उंदरुपीच्या निमित्ताने मांसाहार करुन आनंद मिळवला जातो. अलिकडच्या काळात अनेकजण घरगुती गौरी गणपती विसर्जनानंतर, तर काहीजण अनंत चतुर्थी नंतरच घरात मांसाहार करतात. परंतु बहुतांश घरात प्रथा म्हणून उंदरीला मांसाहाराचा नैवेद्य दाखवला जातो. उजव्या बाजूला गणपतीसाठी शाकाहारी, तर डाव्या बाजूला उंदरीसाठी मांसाहारी नैवेद्य दाखवला जातो. त्यानंतर कुटुंबातील सर्वजण मांसाहारी भोजनाचा आस्वाद घेतात.

उंदरीचा नैवेद्य दुसऱ्या दिवशी पहाटे शेतात नेऊन पिकांवर मारला जातो. त्यामुळे शेतात उंदरांचा त्रास कमी होतो असा समज आहे. दुसरीकडे निसर्गातील प्रत्येक प्राणी हा अन्नसाखळीचा एक भाग आहे आणि त्याचे अस्तित्व अबाधित आहे हे सुध्दा सांगण्याचा हा प्रयत्न आहे. चंदगड तालुका आणि आजरा तालुक्‍याच्या पश्‍चिम विभागात ही प्रथा पहायला मिळते. या वर्षी कोरोनामुळे सण, उत्सवाला मर्यादा आल्या असल्या तरी आपापल्या परीने प्रथा, परंपरा सांभाळल्या जात आहेत. आज विविध ठिकाणी मटण खरेदीसाठी गर्दी पाहता त्याला दुजोरा मिळतो. 

संपादन - सचिन चराटी