पिंपरी वर्धापनदिन बोरसे

स्वच्छ, सुंदर
प्रगत शहर

पिंपरी चिंचवड हे महाराष्ट्र राज्यातील एक अत्यंत प्रगत, आधुनिक आणि औद्योगिकदृष्ट्या संपन्न शहर आहे. आज हे शहर स्वतंत्र ओळख निर्माण करण्यात यशस्वी झाले आहे. पिंपरी चिंचवड महापालिकेची स्थापना १९८२ मध्ये झाली. आज ही महापालिका महाराष्ट्रातील सर्वाधिक प्रगत महापालिकांपैकी एक मानली जाते. वेगाने वाढणारी लोकसंख्या, उद्योगधंद्यांचा विस्तार, आयटी हब, उत्कृष्ट पायाभूत सुविधा आणि शिक्षणाचे केंद्र म्हणून हे स्वच्छ, सुंदर आणि प्रगत शहर म्हणून विशेष ओळखले जाते.
- विष्णुकांत बोरसे, सेवानिवृत्त अधीक्षक, महाराष्ट्र शासन

पिं परी चिंचवड हे महाराष्ट्रातील सर्वाधिक विकसित आणि नियोजनबद्ध शहरांपैकी एक आहे. हे शहर केवळ औद्योगिकदृष्ट्या नाही, तर स्वच्छता, हरितपणा आणि नागरिकांच्या आरोग्यदायी जीवनशैलीसाठीही प्रसिद्ध आहे. ‘स्वच्छ शहर, सुंदर शहर’ ही संकल्पना प्रत्यक्षात उतरविणारे हे एक आदर्श शहर मानले जाते. पिंपरी चिंचवड महापालिका स्थापनेनंतर शहराचा विकास अत्यंत नियोजनबद्ध पद्धतीने करण्यात आला. प्रशस्त रस्ते, नियोजित गृहनिर्माण, सार्वजनिक उद्याने, पादचारी मार्ग आणि हरित पट्टे यांमुळे शहराला एक आधुनिक रूप मिळाले आहे. महापालिकेच्या ‘स्मार्ट सिटी मिशन’, ‘स्वच्छ भारत अभियान’ आणि ‘हरित शहर प्रकल्प’ या उपक्रमांमुळे शहराचा सौंदर्यवर्धनाचा दर्जा आणखी उंचावला आहे.

स्वच्छतेत अव्वल
पिंपरी चिंचवड महापालिकेने स्वच्छतेसाठी अनेक प्रभावी उपक्रम राबवले आहेत. दररोज घराघरातून कचरा संकलन व वर्गीकरण (ओला व सुका कचरा वेगळा). कचरा प्रक्रिया केंद्रांमध्ये जैविक खत तयार करण्याची व्यवस्था. रस्त्यांची नियमित स्वच्छता, झाडे छाटणी आणि जलनिस्सारणाची स्वच्छ व्यवस्था. प्लास्टिक वापरावर नियंत्रण आणि जनजागृती मोहिमा. या सर्व प्रयत्नांमुळे पिंपरी चिंचवडला अनेक वेळा ‘स्वच्छ महाराष्ट्र पुरस्कार’ आणि राष्ट्रीय स्तरावर स्वच्छ सर्वेक्षणात उच्च क्रमांक प्राप्त झाला आहे.

कायदा सुवस्था सक्षम
पिंपरी चिंचवड हे पुणे जिल्ह्यातील शहर असून, सुमारे १८१ चौरस किलोमीटर क्षेत्रफळात विस्तारलेले आहे. पिंपरी, चिंचवड, भोसरी, आकुर्डी, निगडी, रावेत, वाकड, रहाटणी, काळेवाडी, थेरगाव इत्यादी भागांचा समावेश यात होतो. शहराचे प्रशासन पिंपरी चिंचवड महापालिका या संस्थेकडे असून, त्यात अनेक विभाग आरोग्य, शिक्षण, बांधकाम, वाहतूक, करसंकलन, इत्यादी कार्यरत आहेत. पिंपरी चिंचवडसाठी स्वतंत्र पोलिस आयुक्तालय स्थापन करण्यात आले आहे, जे कायदा-सुव्यवस्था राखण्यासाठी प्रभावीपणे कार्यरत आहे.

मोटर सिटी ऑफ महाराष्ट्र
पिंपरी चिंचवड हे महाराष्ट्राचे औद्योगिक हृदयस्थान म्हणून ओळखले जाते. एमआयडीसीच्या माध्यमातून येथे औद्योगिक वसाहती उभारण्यात आल्या आहेत. येथे टाटा मोटर्स, बजाज ऑटो, थरमॅक्स, किर्लोस्कर, फोर्स मोटर्स, मर्सिडीज-बेंझ, प्रीमियर ऑटो, व्होल्वो, आयशर यासारख्या देश-विदेशातील नामांकित कंपन्यांचे कारखाने आहेत. या उद्योगांमुळे हजारो लोकांना रोजगार उपलब्ध झाला आहे. ऑटोमोबाईल उद्योगामुळे पिंपरी चिंचवडला शहराला ‘मोटर सिटी ऑफ महाराष्ट्र’ म्हणूनही ओळखले जाते.

शिक्षण, आरोग्य सुविधा
शहरात शैक्षणिक क्षेत्रात मोठी प्रगती झाली आहे. अनेक नामांकित महाविद्यालयांमुळे देशभरातील विद्यार्थी येथे शिक्षण घेतात. शासकीय व खासगी शाळा, सीबीएसई, आयसीएसई, एसएसई (राज्य मंडळ) या सर्व प्रकारच्या अभ्यासक्रमानुसार कार्यरत आहेत. आरोग्याच्या दृष्टीने यशवंतराव चव्हाण मेमोरील हॉस्पिटल हे शहरातील प्रमुख शासकीय रुग्णालय आहे. याशिवाय अनेक नामांकित हॉस्पिटल आहेत. यामुळे पिंपरी चिंचवड शहरात उच्च दर्जाची आरोग्यसेवा उपलब्ध आहे.

बहुसांस्कृतिक शहर
पिंपरी चिंचवड हे बहुसांस्कृतिक शहर आहे. महाराष्ट्रासह भारताच्या विविध राज्यांतील लोक येथे स्थायिक झालेले आहेत. त्यामुळे शहरात विविध भाषांचे, सणांचे आणि परंपरांचे सहअस्तित्व दिसते. गणेशोत्सव, नवरात्री, दिवाळी, होळी, ईद, ख्रिसमस इत्यादी सण उत्साहात साजरे केले जातात. आषाढ महिन्यात पालखी सोहळा अविस्मरणीय असतो. मनोरंजनासाठी अप्पू घर (इंदिरा गांधी उद्यान), बर्ड व्हली पार्क, दुर्गा टेकडी, भक्ती शक्ती उद्यान, यासारखी सुंदर स्थळे आहेत. अनेक मॉल्समुळे शॉपिंग व मनोरंजन यांचा संगम साधला जातो.

राहण्यासाठी पसंती
पिंपरी चिंचवड महापालिका ‘हरित आणि स्वच्छ शहर’ बनविण्यासाठी विशेष प्रयत्न करत आहे. कचरा व्यवस्थापन, वृक्षारोपण आणि जलसंवर्धन प्रकल्प राबवले जात आहेत. शहरात अनेक सार्वजनिक उद्याने आणि सायकल ट्रॅक तयार केले गेले आहेत. डिजिटल प्रशासन, ई-गव्हर्नन्स आणि पर्यावरणपूरक शहरी नियोजन या उपक्रमांमुळे हे शहर ‘स्मार्ट सिटी’च्या दिशेने वेगाने वाटचाल करत आहे. पिंपरी चिंचवड हे शहर औद्योगिक, शैक्षणिक, सांस्कृतिक आणि सामाजिक सर्वच क्षेत्रात प्रगतीपथावर आहे. पुण्याच्या शेजारी असूनही या शहराने स्वतःची स्वतंत्र ओळख निर्माण केली आहे. उत्तम प्रशासन, स्वच्छता, आधुनिक सुविधा, आणि रोजगाराच्या संधींमुळे आज पिंपरी चिंचवड हे महाराष्ट्रातील सर्वाधिक पसंतीचे आणि राहण्यालायक शहरांपैकी एक बनले आहे.

रस्त्यांचे जाळे
औद्योगिक प्रगती, वाढती लोकसंख्या आणि शहरी विस्तार यामुळे या शहरातील रस्ते व्यवस्थेचे महत्त्व अधिक वाढले आहे. सुबक नियोजन, चौपदरी रस्ते, उड्डाणपूल, बस मार्ग आणि पादचारी मार्ग या सर्वांच्या साह्याने पिंपरी चिंचवड महापालिकेने वाहतुकीची व्यवस्था सुलभ व आधुनिक केली आहे. पिंपरी चिंचवड महापालिकेच्या क्षेत्रात आज सुमारे १५०० किलोमीटरपेक्षा अधिक लांबीचे रस्ते आहेत. हे रस्ते निवासी, व्यापारी आणि औद्योगिक भागांना जोडतात. शहराचे रस्ते नियोजनबद्ध असून. त्यात मुख्य रस्ते, उपमार्ग आणि रिंग रोड्स असे विभाग केले आहेत. या रस्त्यांमुळे शहरातील प्रत्येक भाग एकमेकांशी जोडले गेले आहे.

पुलांची निर्मिती
औद्योगिक क्षेत्रातून निघणारा वाहतुकीचा ताण कमी करण्यासाठी स्वतंत्र औद्योगिक मार्ग तयार करण्यात आले आहेत. पिंपरी चिंचवड महानगरपालिकेने वाहतूक व्यवस्थापनासाठी अनेक उड्डाणपूल आणि पादचारी पूल उभारले आहेत. त्यामध्ये कासारवाडी उड्डाणपूल, पिंपरी चौक उड्डाणपूल, भोसरी उड्डाणपूल, चिंचवड स्टेशन उड्डाणपूल, निगडी आणि आकुर्डी उड्डाणपूल या पुलांमुळे तसेच ठिकठिकाणी असलेले भुयारी मार्ग व ग्रेड सेपरेटरमुळे वाहतुकीतील गर्दी मोठ्या प्रमाणात कमी झाली आहे. काही ठिकाणी स्मार्ट सिग्नल प्रणाली बसवून वाहतुकीचे स्वयंचलित नियंत्रण केले जाते.

सुरक्षेला प्राधान्य
‘स्मार्ट सिटी मिशन’ अंतर्गत पिंपरी चिंचवड महापालिकेने रस्त्यांची गुणवत्ता सुधारण्यावर भर दिला आहे. रस्त्यांवर स्ट्रीट लाइट्स बसवल्या आहेत. सीसीटीव्ही कॅमेरे आणि स्मार्ट ट्रॅफिक सिग्नल बसवून सुरक्षा वाढवली गेली आहे. काही भागांमध्ये सायकल ट्रॅक आणि फूटपाथ व ई चार्गिंग स्टेशन बांधले गेले आहेत. रस्त्यांच्या बाजूने झाडांची लागवड करून पर्यावरणपूरक विकास साधला गेला आहे. मेट्रो स्टेशनच्या जवळच्या रोडला सुशोभीकरण केल्याने पिंपरी चिंचवड शहराच्या सौंदर्यात भर पडली आहे.

एमआयडीसीचा वाटा
पिंपरी चिंचवडमधील औद्योगिक विकासाची सुरुवात स्वातंत्र्यानंतर झाली. १९६० च्या दशकात एमआयडीसी स्थापन झाल्यानंतर या भागात नियोजित औद्योगिक वसाहती उभारण्यात आल्या. पुणे-मुंबई महामार्गाच्या समीप असल्यामुळे या ठिकाणाला वाहतुकीची आणि बाजारपेठेची विशेष सोय मिळाली. प्रथम काही स्थानिक उद्योगांनी येथे उत्पादन सुरू केले. त्यानंतर ऑटोमोबाईल, अभियांत्रिकी, इलेक्ट्रॉनिक्स, आणि रासायनिक उद्योग या क्षेत्रातील मोठ्या कंपन्या येथे स्थायिक झाल्या. या औद्योगिक प्रगतीमुळे पिंपरी चिंचवडला ‘मोटार सिटी ऑफ महाराष्ट्र’ अशी ओळख मिळाली.

तांत्रिक मनुष्यबळ
पिंपरी चिंचवडमधील औद्योगिक क्षेत्रात अनेक प्रसिद्ध भारतीय आणि परदेशी कंपन्या कार्यरत आहेत. त्यात टाटा मोटर्स, बजाज ऑटो किर्लोस्कर ग्रुप, थर्मॅक्स, मर्सिडीज-बेंझ, फोर्स मोटर्स, व्होल्वो आयशर, प्रीमियर, फिलिप्स, सैंडविक, जॉन डिअर, एकेएफ, फिनोलेक्स यांचा समावेश आहे. या कंपन्यांमुळे पिंपरी चिंचवड शहरात हजारो लोकांना रोजगार उपलब्ध झाला आहे. केवळ स्थानिकच नव्हे तर भारतभरातून अभियंते, तंत्रज्ञ आणि कामगार येथे कामासाठी येतात. औद्योगिक वाढीमुळे शहरात शिक्षण, निवास, आरोग्य, वाहतूक आणि व्यापार क्षेत्रातही मोठी प्रगती झाली आहे. शहरातील व्यावसायिक अभ्यासक्रम शिकवणाऱ्या शैक्षणिक संस्था उद्योगांसाठी आवश्यक तांत्रिक मनुष्यबळ तयार करतात. यामुळे उद्योग आणि शिक्षण यांचा परस्पर संबंध अधिक मजबूत झाला आहे.

आयटी पार्कचे सानिध्य
हिंजवडी आयटी पार्क हे राजीव गांधी इन्फोटेक पार्क या नावानेही ओळखले जाते. हे पार्क एमआयडीसीतर्फे विकसित करण्यात आले आहे. याचे तीन टप्पे आहेत. हिंजवडी हे पिंपरी चिंचवडपासून सुमारे १०-१२ किलोमीटर अंतरावर आहे. मुंबई-पुणे एक्स्प्रेस-वे आणि पुणे-बंगळुरू हायवे यांच्या दरम्यान हे आयटी पार्क पसरलेले आहे. पुणे मेट्रोच्या ‘पीसीएमसी ते स्वारगेट’ आणि ‘हिंजवडी ते शिवाजीनगर’ मार्गामुळे येथे वाहतूक सुविधा मोठ्या प्रमाणात उदयास येत आहे. हिंजवडीमध्ये देश-विदेशातील अनेक मोठ्या आयटी आणि सॉफ्टवेअर कंपन्या कार्यरत आहेत. अनेक कंपन्यांचे ऑफिसेस येथे आहेत. हिंजवडी आयटी पार्कमध्ये सुमारे तीन ते चार लाखांहून अधिक कर्मचारी कार्यरत आहेत. हिंजवडी आणि पिंपरी चिंचवड परिसर आज महाराष्ट्राचे आर्थिक आणि तांत्रिक इंजिन बनले आहेत.

स्वप्नांचे शहर
उत्तम पायाभूत सुविधा, रोजगाराच्या संधी, शिक्षण आणि जीवनमान यामुळे युवकांसाठी ‘स्वप्नांचे शहर’ ठरले आहे. आगामी काळात हे शहर ‘स्मार्ट, सस्टेनेबल आणि ग्लोबल आयटी डेस्टिनेशन म्हणून निश्चितच उभे राहील. पिंपरी, चिंचवड, वाकड, तळेगाव, बाणेर, बावधन आणि वाघोली भागात मोठ्या प्रमाणात निवास प्रकल्प आणि सेवा क्षेत्र वाढले आहे. हॉटेल, ट्रॅव्हल, शॉपिंग, फूड डिलिव्हरी, स्टार्टअप्स आणि रिअल इस्टेट या क्षेत्रांनाही मोठी चालना मिळाली आहे.

हरित सौंदर्य
पिंपरी चिंचवड हे हरित शहर म्हणूनही ओळखले जाते. रस्त्यांच्या दोन्ही बाजूंना लावलेल्या झाडांनी शहराचे सौंदर्य वाढवले आहे. महापालिका दरवर्षी ‘वृक्षारोपण मोहीम’ राबवते. ज्यामध्ये हजारो झाडे लावली जातात. शहरातील रस्ते, शाळा परिसर, रुग्णालये आणि सरकारी कार्यालये यांभोवतीही हिरवळ निर्माण करण्यात आली आहे. निगडी प्राधिकरण, पिंपळे गुरव, मोशी आणि चाकण परिसरात झाडींचे घनदाट पट्टे आढळतात. यामुळे वातावरण प्रदूषण कमी होते आणि शहराचा तापमानही संतुलित राहतो. पिंपरी चिंचवडची स्वच्छता व सुंदरता राखण्यासाठी केवळ प्रशासनच नव्हे, तर नागरिकांचाही सक्रिय सहभाग आहे. अनेक स्वयंसेवी संस्था, महिला मंडळे आणि शालेय विद्यार्थी स्वच्छता मोहिमेत सहभागी होतात. पिंपरी चिंचवड हे केवळ औद्योगिक केंद्र नसून, हरित आणि स्वच्छतेचे प्रतीक बनले आहे. स्वच्छ रस्ते, सुशोभित उद्याने, वृक्षराजी, आणि नागरिकांचा सक्रिय सहभाग यामुळे हे शहर खऱ्या अर्थाने ‘सुंदर शहर’ ठरले आहे.