विठाई आठ राजपुरोहित

पावलोपावली भेटे विठ्ठल

‘पावलोपावली देव भेटीला येतो’ ही एक भावना नाही, ती अनुभूती आहे. महाराष्ट्राच्या मातीतील ही वारी म्हणजे केवळ एक यात्रा नाही, तर ती हृदयातून वाहणारी भक्तीची गंगा आहे. हजारो वारकरी दरवर्षी आषाढी एकादशीच्या निमित्ताने विठोबाच्या दर्शनासाठी देहू व आळंदीहून पंढरपूरकडे निघतात. पण या चालण्यामागे केवळ पंढरपूर हे स्थान नसते. त्या प्रत्येक पावलामागे असतो एक अध्यात्मिक हेतू, एक श्रद्धेचा ठाव आणि आत्म्याशी साधलेला गूढ संवाद.
- श्रीमंत रमेशसिंह राजपुरोहित (व्यास)
प्रदेशाध्यक्ष, अखिल भारतीय वारकरी संप्रदाय (राजस्थान)

वा री हा केवळ परंपरेचा भाग नाही, ती आत्मिक शुद्धतेचा मार्ग आहे. टाळ-मृदंगाच्या गजरात, अभंगांच्या ओवाळण्यात आणि ‘माऊली माऊली’च्या नामस्मरणात ही यात्रा गती घेत असते. शरीर दमते, पाय थकतात, पण मन मात्र प्रत्येक क्षणी अधिकच जागृत होत जाते. कारण वारी ही शरीराची चाल नाही, ती मनाच्या गाभाऱ्यातून निघालेली एक अशी भावना आहे, जी विठोबाच्या कृपेच्या दिशेने वाहत असते. या यात्रेचे सर्वात मोठे वैशिष्ट्ये म्हणजे ‘एकात्म स्वरूप’. वारी कोणालाही वेगळे करत नाही, उलट ती सर्वांना एकत्र आणते. येथे कोण मोठा, कोण लहान, कोण आपला, कोण परका, असे भेदभाव क्षणात विरघळतात. वारीत सहभागी होणारा प्रत्येकजण एकच ओळख घेऊन चालतो, तो आहे ‘वारकरी’ आणि त्याच्या ओठांवर एकच नाम ‘विठ्ठल’. हीच ती हिंदू संस्कृतीची खरी ओळख आहे. सर्वसमावेशकता, समरसता आणि श्रद्धेची अखंड वाहती धारा.
वारी म्हणजे संतांच्या शिकवणीचे जिवंत रूप. संत तुकाराम महाराज, संत ज्ञानेश्वर माऊली, संत नामदेव यांसारख्या विभूतींची शिकवण ही वारीच्या प्रत्येक पावलातून प्रकट होत असते. त्यांच्या अभंगांमध्ये जो भाव आहे. त्यात भक्ती आहे, जीवनदृष्टी आहे आणि एक शाश्वत मूल्यसंस्था आहे. हे संत केवळ धर्माचे नव्हे, तर संस्कृतीचे पुनर्जागरण करणारे दीपस्तंभ होते. त्यांच्या विचारांनीच वारी घडली आणि त्या विचारांनीच वारी आजही जिवंत आहे.
वारी ही संस्कृतीचा एक चालता महोत्सव आहे. येथे सण म्हणजे केवळ उत्सव नाही, तर तो एक साधना आहे. श्रद्धा ही केवळ एका दिवशी घ्यायची गोष्ट नाही, ती रोजच्या श्वासासारखी असते. सातत्यपूर्ण आणि शांत. वारी हे आपल्याला शिकवते की भक्ती ही जीवनाचे अनुशासन आहे. ते अनुशासन पंढरपूरच्या रस्त्यावर चालताना मनात खोलवर रुजते. वारीत रिंगण पाहणे, ध्वजामागे धावत जाणे, पादुकांचे दर्शन घेणे. या प्रत्येक क्षणात एक अनामिक शक्ती जाणवते. अनेक वारकरी अश्रूंनी डोळे पुसत त्या पावली झुकतात, कारण त्या क्षणी त्यांना देव भेटतो. केवळ रुपात नव्हे, तर अनुभवात. आणि म्हणूनच पंढरपूर हा केवळ एक गंतव्य ठरत नाही; तो एक अंतःप्रवासाचा शेवट आणि नव्या आरंभाची जागा बनतो.
आजच्या काळात जिथे ताण, तणाव, विभाजन आणि असहिष्णुतेचे वातावरण दिसते, तिथे वारी एक समंजसतेचा दीप लावते. ती आठवण करून देते की आपण एकत्र चालू शकतो, एकमेकांचे दुःख वाटून घेऊ शकतो आणि एका श्रद्धेच्या सूत्राने बांधलेले राहू शकतो. हीच ती हिंदू संस्कृतीची अमूल्य देणगी. एकात्मता, संयम आणि सहअस्तित्व. वारी ही परंपरा आहे, पण ती जिवंत आहे. ती दरवर्षी नव्याने जन्म घेते. नव्या वारकऱ्याच्या डोळ्यांत, नव्या पिढीच्या चरणांत आणि नव्या श्रद्धेच्या स्पर्शात. ती चालते ओवीतून, टाळांमधून, चरणांच्या ठेक्यातून आणि त्या चालण्यातून विठोबा हळूहळू समोर येतो. पावलोपावली, हृदयाशी जवळ होत.
वारी म्हणजे एका संपूर्ण संस्कृतीचा उत्सव. ती आपल्याला आपल्याशीच पुन्हा जोडते. आपले मूळ, आपली श्रद्धा, आपली ओळख हे सगळे त्या विठोबाच्या मूर्तीत प्रतिबिंबित होते आणि तेव्हा उमगते की देव कुठे बाहेर नाही, तो आपल्यातच आहे आणि चालताना, थांबताना, डोळे मिटतान ‘पावलोपावली देव भेटीला येतो.’
--