Premium| Balochistan Freedom Movement: बलुचिस्तानचा प्रदीर्घ लढा

डॉ. श्रीकांत परांजपेदीर्घकाळ स्वायत्ततेसाठी आणि मग स्वातंत्र्यासाठी लढणारा बलुचिस्तान पाकिस्तानी सैन्याचे अत्याचार सहन करत आला आणि आता चीनच्या दबावाला सामोरा जात आहे. ‘बलुचिस्तान’चा लढा म्हणजे ‘दहशतवादी कारवाया’ नसून ‘स्वातंत्र्यलढा’ आहे, हे नॅरेटिव्ह यशस्वीपणे मांडले गेले तरच लढ्याला यश मिळेल. .पाकिस्तानच्या पश्चिमेकडे असलेला बलुचिस्तान हा प्रदेश गेले अनेक वर्ष वादाच्या भोवऱ्यात सापडलेला दिसतो. उत्तरेकडे अफगाणिस्तान, पश्चिमेकडे इराण आणि दक्षिणेकडे हिंदी महासागर असलेला हा प्रांत गेल्या काही वर्षांत अधिक महत्त्वाचा झाला तो येथील ग्वादर बंदरामुळे. ग्वादर बंदर एकेकाळी ओमानच्या मालकीचे होते. पुढे १९५८मध्ये पाकिस्तानने तो प्रदेश विकत घेतला आणि आता ‘चीन पाकिस्तान आर्थिक कॉरिडॉर’ (सीपेक) चा तो एक महत्त्वाचा घटक आहे. बलोच नावाच्या वांशिक लोकांमुळे त्या प्रदेशाचे नाव बलुचिस्तान पडले. सातव्या शतकात इस्लामच्या आक्रमणानंतर हा प्रदेश ‘इस्लामिक खिलाफत’चा भाग झाला आणि पुढे ब्रिटिश काळात या प्रदेशाची प्रशासकीय, सामाजिक आणि आर्थिक व्यवस्था ‘ब्रिटिश बलुचिस्तान एजन्सी’ नावाने निर्माण केलेल्या व्यवस्थेनुसार चालायला लागली..१९४७ च्या फाळणीच्या वेळी बलुचिस्तानच्या प्रदेशाची इराण आणि पाकिस्तानदरम्यान विभागणी केली गेली, ज्यामुळे बलुचिस्तानचा काही प्रदेश इराणमध्ये गेला. आज बलुचिस्तानमध्ये बलुची वांशिक गटांच्याव्यतिरिक्त पुश्तू किंवा पठाण या वांशिक लोकांची जनसंख्या बरीच आहे. एकेकाळी ब्रिटिशांनी रशियाच्या साम्राज्यवादी भूमिकेला सामोरे जाण्यासाठी आणि आपल्या प्रदेशाचा बचाव करण्यासाठी बलुचिस्तानचा वापर केला होता. बलुचिस्तानच्या अंतर्गत कारभारात हस्तक्षेप न करण्याचे ब्रिटिशांचे धोरण होते आणि त्या काळापासूनच आपला प्रदेश स्वतंत्र व्हावा, ही मानसिकता बलुची जनतेमध्ये होती. १९४७ मध्ये बलुचिस्तानने स्वातंत्र्य घोषित केले; परंतु विस्तारवादी राजवटींपासून असलेल्या धोक्यामुळे बलुचिस्तान स्वतंत्र राहू देणे धोकादायक आहे, अशी भीती ब्रिटिशांना होती. म्हणून त्यांनी पाकिस्तानवर दबाव आणून बलुचिस्तानचा प्रांत पाकिस्तानात समाविष्ट करून घेतला. .पुढे १९५८ मध्ये बलुचिस्तानने पुन्हा स्वातंत्र्य जाहीर करण्याचा अयशस्वी प्रयत्न केला. १९६०च्या दशकात बलुचिस्तानमधून पाकिस्तानी सैन्य काढून घ्यावे यासाठी आंदोलन झाले आणि १९७० च्या दशकात बांगलादेश स्वातंत्र्याचे उदाहरण डोळ्यासमोर ठेवून बलुचिस्तानात आंदोलनाने पुन्हा नव्या जोमाने उचल खाल्ली. गेल्या दशकापासून बलुचिस्तानच्या लढ्याची तीव्रता वाढलीआहे, ती चीनच्या हस्तक्षेपामुळे. पाकिस्तानी सैन्याने २००६ मध्ये बलुचिस्तान फुटीरतावादी चळवळीचे प्रमुख नेते अकबर बुगती यांना चकमकीत ठार मारले, आणि बजोर येथील मदरशावर बॉम्बहल्ला करून सुमारे ८० बलुची बंडखोरांना ठार केले..बलुचिस्तानचा प्रदेश उजाड वाटला तरी खनिजे आणि संसाधनांनी अतिशय समृद्ध आहे; तसेच सोने आणि तांब्याचे मोठे साठे आहेत. या ठिकाणी लोह, शिसे आणि कोळशाचे देखील साठे आहेत. पाकिस्तानची आर्थिक आणि राजकीय सत्ता ही पंजाब, सिंध प्रांतापुरती सीमित आहे. आपल्या साधनांचा पाकिस्तान वापर करते आणि बलुचिस्तानचे शोषण करते ही बलुची जनतेची भावना आहे आणि म्हणून पाकिस्तान सरकारविरुद्ध तीव्र रोष दिसतो. या लढ्यात ‘बलुचिस्तान लिबरेशन आर्मी’ व ‘बलुचिस्तान लिबरेशन फ्रंट’सारखे अनेक सशस्त्र गट आघाडीवर आहेत..चीन हा घटक महत्त्वाचाचीन-पाकिस्तान आर्थिक कॉरिडॉर ( सीपेक)मध्ये बलुचिस्तानमधील पाकिस्तानी बंदर ‘ग्वादर’चा समावेश आहे. ‘सीपेक’चा उद्देश पाकिस्तानच्या पायाभूत सुविधांचे आधुनिकीकरण करणे आणि ग्वादर आणि कराचीला चीनशी जोडणे हा प्रामुख्याने आहे. यामुळे पाकिस्तानच्या सर्व आर्थिक, सुरक्षा आणि राजकीय समस्या सुटतील, अशी आशा होती. बलुचिस्तानमधील ग्वादर ते गिलगिट-बाल्टिस्तानमधील खुंजेरब खिंडीपर्यंत पसरलेला हा कॉरिडॉर आज अडचणीत सापडला आहे. पाकिस्तानी सुरक्षादलांवर हल्ले होणे आणि चिनी कर्मचाऱ्यांना लक्ष्य करणे यामुळे ‘सीपेक’चे प्रकल्प थांबले तरी आहेत, किंवा तेथील चिनी गुंतवणूक मंदावली आहे. रेल्वेगाडीवर हल्ला करून तिचे अपहरण आणि हिंसाचार या घटना हा साचलेल्या रागाचा उद्रेक आहे. दीर्घकाळ स्वायत्ततेसाठी आणि मग स्वातंत्र्यासाठी लढणारा बलुचिस्तान, पाकिस्तानी सैन्याचे अत्याचार सहन करत आला आणि आता चीनच्या दबावाला सामोरे जाण्याची वेळ आली..हे बलुची लढवय्ये स्वतःला स्वातंत्र्यसेनानी मानतात. वास्तविक हा लढा ते अनेक वर्षे लढत आहेत. रेल्वेगाडीवर केलेला हल्ला याच लढ्याचा एक भाग मानावा लागेल. त्यांच्यादृष्टीने त्यांना दहशतवादी म्हणणे हा त्यांचा अपमान आहे. पाकिस्तान सरकार मात्र त्यांना ‘दहशतवादी’ असे लेबल लावते. त्यांच्या तालिबानी दहशतवाद्यांशी असलेल्या संबंधांवर ती चर्चा करते आणि दहशतवादाविरुद्ध लढण्याची गरज आहे, हे सांगते. एवढेच नाही तर बलुचिस्तानला भारताकडून आणि इराणकडून पाठिंबा आहे, हेही सांगितले जाते..Premium: Pakistan train hijack:पाकिस्तानच्या ट्रेनवरील बलुचिस्तानी गटांच्या हल्ल्यामागचं खरं कारण काय? आठ मुद्द्यांत जाणून घ्या!.बलुचिस्तानचे भू- सामरिक महत्त्व आणि त्याची खनिजसंपत्ती बघता या प्रदेशात अनेक राष्ट्रे हस्तक्षेप करण्यास तयार होतील, यात नवल नाही. ग्वादर बंदरात चीनचा हस्तक्षेप हा भारताला धोका आहे. भारताचे इराण आणि सध्याच्या अफगाणिस्तान राजवटीशी संबंध चांगले आहेत. अशा परिस्थितीत बलुचिस्तानच्या बाबतीत भारताने सकारात्मक भूमिका घेणे हे ओघाने येते. या क्षेत्रात भारतविरोधी वातावरण निर्माण होणे आपल्या हिताचे नाही. बलुचिस्तानचा लढा हा शेवटी बलुची लढायांची प्रतिमा कशाप्रकारे आंतरराष्ट्रीय समुदायापुढे मांडली जाते किंवा त्याचा कसा प्रचार केला जातो, यावर अवलंबून असेल. त्यांना दहशतवादी ठरवून तसेच तालिबानी गटांशी असलेल्या संबंधांबाबत बोलून त्यांना ‘जिहादी’ असे लेबल देऊन आंतरराष्ट्रीय पातळीवर पाकिस्तानला सहानुभूती मिळवता आली तर त्याला पाकिस्तानच्या राजनयाचे (डिप्लोमसी) यश मानले पाहिजे. बलुचिस्तानचा लढा फुटीरवादी आहे, ही पाकिस्तानची भूमिका आहे. .Premium| Global Capitalism: किसिंजरची शीतयुद्ध धोरणातील महत्त्वपूर्ण भूमिका काय होती? .त्याउलट ‘‘आम्ही वांशिक स्वयंनिर्णयाच्या हक्कासाठी लढत आहोत, आम्हाला पाकिस्तानच्या जुलमी व्यवस्थेतून सुटका हवी,’’ ही भूमिका बलुचिस्तानची जनता मांडू पाहात आहे. आजच्या जागतिक व्यवस्थेत बलुचिस्तानच्या या भूमिकेला, त्यांच्या नॅरेटिव्हला कितपत आंतरराष्ट्रीय पाठिंबा मिळू शकतो, याबद्दल शंका आहे. म्हणूनच बलुचिस्तानला पाठिंबा द्यायचा तर तो छुप्या पद्धतीनेच द्यावा लागतो, हे बलुचिस्तानबाबत सहानुभूती असलेले सर्व देश जाणतात.(लेखक प्राध्यापक; तसेच परराष्ट्रसंबंध व स्ट्रॅटेजिक स्टडिजचे अभ्यासक आहेत.).सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

Premium| Balochistan Freedom Movement: बलुचिस्तानचा प्रदीर्घ लढा

Related Stories