चाहूल ‘डिजिटल करन्सी’ची!

दीपावली हे आनंदाचे, मांगल्याचे आणि संपन्नतेचे पर्व देशभर उत्साहात साजरे करण्यात येते. लक्ष्मीपूजनाच्या दिवशी संपत्तीचे प्रतीक म्हणून सोन्या-चांदीची नाणी, रुपयांच्या नव्या नोटा पूजेत ठेवण्याची प्रथा आहे. अजून काही वर्षांनी ‘फिजिकल’ रुपयाच्या जोडीने पूजेत ‘डिजिटल’ रुपयाचे प्रतीकसुद्धा दिसू लागले तर नवल वाटणार नाही. कारण डिसेंबर २०२१ मध्ये रिझर्व्ह बॅंक यासंबंधी एक पायलट प्रोजेक्‍ट दाखल करणार आहे. यानिमित्ताने ‘डिजिटल करन्सी’ची चाहूल लागली आहे.

केवळ रिझर्व्ह बॅंकच नव्हे, तर जगातील अनेक मध्यवर्ती बॅंका आपापल्या देशाच्या चलनाचे ‘डिजिटल’ व्हर्जन आणण्याच्या तयारीला लागलेल्या आहेत; ज्याला तांत्रिक भाषेत ‘सेंट्रल बॅंक डिजिटल करन्सी’ (सीबीडीसी) असे म्हणण्यात येते. ‘बॅंक फॉर इंटरनॅशनल सेटलमेंट’ने म्हणजे मध्यवर्ती बॅंकांच्या मध्यवर्ती बॅंकेने केलेल्या एका सर्वेक्षणानुसार, ८६ टक्के मध्यवर्ती बॅंका याबाबत संशोधन करीत आहेत, ६० टक्के मध्यवर्ती बॅंका यासाठी योग्य असे तंत्रज्ञान शोधण्याच्या प्रयत्नात आहेत, तर १४ टक्के मध्यवर्ती बॅंका पायलट प्रोजेक्‍ट दाखल करण्याच्या तयारीत आहेत. त्यामुळेच ‘सीबीडीसी’ म्हणजे नक्की काय, त्याची गरज काय, आपल्या देशातील; तसेच इतर देशांतील याबाबतची सध्याची परिस्थिती काय आहे, ‘सीबीडीसी’ आणि ‘क्रिप्टोकरन्सी’ यातील फरक काय, डिजिटल चलनाचे फायदे आणि ते दाखल करताना काय-काय काळजी घेणे आवश्‍यक आहे, हे समजून घेणे सर्वांसाठीच हितकारक ठरेल.