संघटीत अर्थव्यवस्था : पारंपरिक चष्मा का बदलावा लागेल?

- यमाजी मालकर

अर्थव्यवस्था संघटीत होण्याच्या प्रक्रियेला गती देण्याचे काम भारतात जागतिकीकरणाच्या स्वीकाराने ३० वर्षांपूर्वी केले होते, त्याला कोरोनाच्या संकटाने ‘एक्सप्रेस वे’वर आणून ठेवले आहे. अर्थव्यवस्थेमध्ये होत असलेला हा आमूलाग्र, मोठा बदल आता जीवनाच्या सर्व क्षेत्रांत दिसू लागला आहे. या बदलाकडे विशिष्ट विचारसरणी किंवा राजकीय चष्म्यातून पाहणे धोकादायक ठरेल. नजीकच्या भविष्यात प्रचंड उलथापालथ करण्याची क्षमता या बदलात असल्याने त्यात आपण सहभागी होणे आणि इतरांनाही सहभागी करून घेणे क्रमप्राप्त आहे. हा बदल नेमका आहे तरी काय? आणि आपल्या जगण्याचा त्याच्याशी थेट संबंध कसा आहे?

दोन वर्षांपूर्वीची गोष्ट आहे. एका छोट्या शहरातील तरुण आपल्या मित्रांना त्याच्या नव्या व्यवसायाविषयी सांगत होता. त्याने त्या शहरात बराच खर्च करून फर्निचरचे शो रूम सुरू केले होते. दुकान सुरु होऊनही दोन-तीन महिने लोटले होते. पण व्यवसाय काही मनासारखा होत नाही, अशी त्याची तक्रार होती. त्यामुळे तो चिंतेत होता आणि ती चिंता तो मित्रांशी शेअर करत होता. ही चर्चा सुरु असताना त्याच्या पायातील बूट नवा असल्याचे एकाच्या लक्षात आले. म्हणून त्या बुटाकडे सर्वांचे लक्ष गेले. आपल्या नव्या वस्तुचे कौतुक कोणाला नसते? म्हणून त्या मित्राने तो बूट कसा ऑनलाईन घेतला, तो किती स्वस्त पडला, त्या बुटाच्या कंपनीची साईट किती चांगली आहे, दुकानात पायाचे माप घेऊन, ट्रायल घेऊन जसा बूट घेतला जातो, तसाच हुबेहूब अनुभव साईटवर कसा येतो, हे त्याने अगदी रंगवून सांगितले आणि तो बूट त्याला किती परफेक्ट आला, हे मित्रांना दाखविले. पुन्हा चर्चा त्याच्या फर्निचरच्या शो रूमची सुरु झाली, तेव्हा एक मित्र म्हणाला, ‘मित्रा, तुला तुझा बूट जर ऑनलाईन चांगला मिळतो, तर तुझ्या शहरातील नागरिकांना फर्निचरही ऑनलाईन मिळू लागले आहे. ते कशाला तुझ्या दुकानात येतील? या घटनेतील अतिशयोक्ती थोडी बाजूला ठेवू. पण त्या मित्राच्या प्रश्नात बरेच काही दडले आहे. ऑनलाईन व्यवहार किती वाढले आहेत, हे सांगणारी ही एक साधी घटना. पण आपल्या देशात होत असलेल्या एका मोठ्या बदलाची ही नांदी होय.