फिल्ममेकिंगमध्येच ‘स्कोप’ आहे म्हणून फक्त या क्षेत्रात येऊ नका; या क्षेत्रासाठी भरपूर अभ्यास आवश्यक

प्रसाद नामजोशीअभ्यास करायचा कंटाळा येतो म्हणून किंवा आता यापुढे फिल्ममेकिंगमध्येच ‘स्कोप’ आहे म्हणून या क्षेत्रात येऊ नका. कारण फिल्ममेकिंगमध्येही अभ्यास असतो. परीक्षा असतात, भरपूर काम करावं लागतं. अथक परिश्रम आणि सततचा अभ्यास याला कुठेही पर्याय नाही. यशाला शॉर्टकट नाही. .एकोणिसाव्या शतकाच्या शेवटी चित्रपट निर्मिती सुरू झाली आणि विसावं शतक सुरू झाल्यावर चित्रपटाचं तांत्रिक प्रशिक्षण देणारी पहिली संस्था सुरू झाली. रशियात १९१९ मध्ये मॉस्को फिल्म स्कूल सुरू झालं आणि पुढे जगभर चित्रपट प्रशिक्षण देणारी महाविद्यालयं सुरू झाली. चित्रपट ही अनेक कलांचा संगम असलेली कला आहे; त्यात तांत्रिक अंगंही आहेत आणि ही गोष्ट शिकवून येण्यासारखी आहे, हे आता जगमान्य आहे. भारतात १९४५मध्ये अड्यार फिल्म इन्स्टिट्यूटची स्थापना झाली. ही आशिया खंडातली पहिली चित्रपट प्रशिक्षण संस्था आहे.सध्या तर जगभर चित्रपट प्रशिक्षण देणाऱ्या बाराशेहून अधिक शिक्षणसंस्था आहेत. यामध्ये पदवी, पदव्युत्तर पदवी, पदविका आणि प्रमाणपत्र अभ्यासक्रम आहेत. सरकारी, निमसरकारी, खासगी अशा सर्व प्रकारच्या या संस्था आहेत. स्वस्त, महाग, अतिमहाग, अतिस्वस्त, जाहिरात करणाऱ्या, जाहिरात न करणाऱ्या असे असंख्य प्रकार आणि बॉलिवूडमध्ये करिअर घडवून देण्याची गॅरंटी देण्याऱ्या संस्थांची संख्याही भरपूर आहे. अशावेळी ज्यांना या क्षेत्रात करिअर करायचं आहे, त्यांनी कसा विचार करायचा, हे लक्षात घेण्याची आवश्यकता आहे.एक काळ असा होता, जेव्हा चित्रपटात काम करायला घरून निघायचं आणि मुंबईला जायचं आणि जसं मिळेल तसं पुढे काम करत करत शिकायचं अशी परिस्थिती होती. रेल्वे स्टेशनवर झोपून वडापाव खाऊन आम्ही सिनेमा करायला शिकलो हे सांगणारी एक पिढी होती. अशी परिस्थिती आता कालबाह्य झालेली आहे. याचं कारण असं, की त्यावेळी चित्रपट प्रशिक्षण देणाऱ्या फारशा संस्थाच नव्हत्या. शिवाय ही एक प्रशिक्षण घेण्याची आणि करिअर करण्याची गोष्ट आहे असं पालकांनाही वाटत नव्हतं. त्यामुळे आपल्याला या क्षेत्रात काहीतरी करायचं आहे या कल्पनेनं झपाटलेले तरुण-तरुणी घरून बाहेर पडायची आणि धडपडत, चुका करत शिकत पुढं जायची. आता मात्र माध्यम क्षेत्रामधली क्रांती आणि पालकांमधली जागरूकता यामुळे चित्रपट निर्मिती क्षेत्रामध्ये शिक्षण घ्यावं, अभ्यास करावा, डिग्री घ्यावी आणि मग रीतसर या क्षेत्रात प्रवेश करावा हे लक्षात आलेलं आहे..या क्षेत्रात करिअर करण्यासाठी इच्छुक विद्यार्थ्यांनी अशा प्रशिक्षणासाठी प्रवेश घेताना काही महत्त्वाच्या गोष्टी लक्षात ठेवणं आवश्यक आहे. भारतामध्ये पुणे, मुंबई, कोलकता, बंगळूर, हैदराबाद, चेन्नई, दिल्ली अशा बहुतेक सगळ्याच मोठ्या शहरांमध्ये चित्रपट किंवा टिव्ही माध्यमांसाठी प्रशिक्षण देणाऱ्या संस्था आहेत. या बहुतेक मोठ्या शहरांत या माध्यमांसाठी लागणारा कंटेंटही मोठ्या प्रमाणात तयार होत असतो. अशा शहरांमध्ये जर या क्षेत्रातलं करिअर केलं, तर प्रात्यक्षिकांचा अनुभव मिळण्याची शक्यता जास्त असते.दुसरं म्हणजे हा अभ्यासक्रम पदवी देणारा असावा. अनेकदा या क्षेत्राचा प्रत्यक्ष अभ्यास केल्यावर अशा माध्यमाकडून विद्यार्थ्यांची निराशा होऊ शकते. चित्रपटनिर्मिती म्हणजे काहीतरी मज्जा, सतत कॅमेरा घेऊन काहीतरी शूट करत फिरायचं अशा कल्पना उराशी बाळगून विद्यार्थी अभ्यासक्रमाला प्रवेश घेतात आणि नंतर या क्षेत्रात भरपूर काम आणि अभ्यास करावा लागतो हे लक्षात आल्यावर त्यांचा इंटरेस्ट कमी होतो. अशावेळी हाती डिग्री असेल, तर ते वेगळ्या प्रकारचा पदव्युत्तर अभ्यासक्रम निवडू शकतात. परदेशामध्ये चित्रपट प्रशिक्षण देणाऱ्या अनेक चांगल्या संस्था आहेत, जिथे पदव्युत्तर पदवी मिळवण्यासाठी चित्रपटनिर्मितीमधली पदवी असेल तर फायदा होऊ शकतो. अशा शिक्षणासाठी ज्यांना परदेशात जाणं शक्य आहे त्यांनी जरूर जावं. निर्मितीचं काम परदेशात ज्या पद्धतीने केलं जातं, त्याचा अभ्यास या निमित्ताने होऊ शकतो. .तिसरी गोष्ट म्हणजे बहुतेक सर्व इन्स्टिट्यूट्समध्ये जो अभ्यासक्रम शिकवला जातो, तोही आपण तपासून बघितला पाहिजे. चित्रपट निर्मिती ही एक समूह कला आहे. असंख्य कलांचा संगम येथे होतो. त्या सगळ्यांची तोंडओळख तुम्हाला अभ्यासक्रमात असायला हवी. नुसतंच कॅमेरा, एडिटिंग, साउंड एवढंच नाही तर याच बरोबर संगीत, नृत्य, अभिनय, चित्रपट अभ्यास अशा वेगवेगळ्या गोष्टींची जोड अभ्यासक्रमात हवी. याशिवाय अशा शिक्षण संस्थांमध्ये हे अभ्यासक्रम शिकवायला कोण शिक्षक येतात तेही बघायला हवं. काही संस्था परस्पर अनेक मोठमोठ्या लोकांची नावं स्वतःच्या वेबसाइटवर टाकत असतात. अशावेळी ही मंडळी तिथं खरोखरच जातात की नाही आणि त्यांना शिकवता येतं की नाही हेही शोधायला हवं. चित्रपट निर्मिती करणं आणि चित्रपट निर्मितीची कला शिकवणं या दोन वेगवेगळ्या गोष्टी आहेत, हे लक्षात ठेवायला हवं. फिल्ममेकिंग इन्स्टिट्यूट्समध्ये प्रत्यक्ष जाऊन तिथं स्टुडिओ आहेत का? चित्रीकरण सामग्री आहे का? असेल तर ती अद्ययावत आहे का? शिक्षक नक्की शिकवायला येतात का? हे सगळं बघायला हवं.सगळ्यात महत्त्वाचं म्हणजे अशा इन्स्टिट्यूट्समध्ये शिक्षण घेणाऱ्या विद्यार्थ्यांशीही बोलायला हवं. कोणी कितीही जाहिरात केली तरीसुद्धा तिथं शिकणारे विद्यार्थी तुम्हाला त्या संस्थेविषयी सत्य अधिक चांगल्या पद्धतीनं सांगू शकतात. चित्रपट निर्मिती शिकण्यासाठी कॅमेरा घेतला पाहिजे, लॅपटॉप घेतला पाहिजे, सॉफ्टवेअर विकत घेतलं पाहिजे अशी आवश्यकता नसते. या सर्व गोष्टी जिथं तुम्ही शिकताय त्या संस्थेनं तुम्हाला देणं अपेक्षित आहे. तुम्ही चित्रपट निर्मिती सुरू केली, की तुमच्या निर्मात्यानं या गोष्टी तुम्हाला द्यायला हव्यात. फिल्ममेकिंगचं शिक्षण म्हणजे खूप मोठा खर्च, असं समजण्याचं काही कारण नाही. .चित्रपट निर्मिती क्षेत्रातलं शिक्षण पूर्ण झालं म्हणजे लगेच सगळे विद्यार्थी चित्रपट निर्माते किंवा चित्रपट दिग्दर्शक होतात अशातला भाग नाही. दृकश्राव्य माध्यमांमध्ये खूप जास्त प्रमाणात कंटेंटची गरज आहे. अनेक खासगी किंवा व्यावसायिक संस्थांना त्यांचं काम नियमित स्वरूपात दृकश्राव्य पद्धतीनं समाजापुढे आणायचं असतं. सामाजिक माध्यमांवर त्याचा प्रचार करायचा असतो. यामध्ये समाजाभिमुख कामांबरोबरच व्यावसायिक किंवा जाहिरातींच्या पद्धतीचं कामही असतं. हल्ली अनेक लोक थेट जाहिराती करण्यापेक्षा सॉफ्ट ॲडव्हर्टायझिंग करण्याकडे झुकलेले आहेत. त्यामुळे थेट आमची ही वस्तू विकत घ्या असं सांगण्यापेक्षा त्या वस्तूच्या संदर्भात कुठलं तरी वेगळं दृश्यस्वरूप तयार करून त्याची जाहिरात केली जाते. त्या संदर्भातले छोटे व्हिडिओ किंवा रिल्स तयार केले जातात. हे सगळं करण्यासाठी लेखक, दिग्दर्शक, निर्माते, तंत्रज्ञ यांची आवश्यकता असते. अभ्यासक्रम पूर्ण केल्यानंतर काही काळ अशा प्रकारचं काम या क्षेत्रात प्रवेश करू इच्छिणाऱ्या मंडळींना उपलब्ध आहे. त्याचे पैसेही चांगले मिळू शकतात. आणि हे करत असताना आपला अभ्यास करत राहणं, व्यासंग वाढवणं आणि चित्रपट निर्मितीच्या दिशेनं प्रयत्न करत राहणं, असाही मार्ग उपलब्ध आहेच.सगळ्यांत महत्त्वाचं म्हणजे अभ्यास करायचा कंटाळा येतो म्हणून किंवा आता यापुढे फिल्ममेकिंगमध्येच ‘स्कोप’ आहे म्हणून या क्षेत्रात येऊ नका. कारण फिल्ममेकिंगमध्येही अभ्यास असतो. परीक्षा असतात, भरपूर काम करावं लागतं. अथक परिश्रम आणि सततचा अभ्यास याला कुठेही पर्याय नाही. यशाला शॉर्टकट नाही. आणि दुसरं म्हणजे कधीही एका विशिष्टच गोष्टीला ‘स्कोप’ असा नसतो. तुम्ही जे काम स्वीकाराल ते मन लावून, प्रामाणिकपणे आणि उच्च दर्जाचं केलं, तर जगात कुठल्याही क्षेत्रात ‘स्कोप’ हा असतोच.(प्रसाद नामजोशी चित्रपट दिग्दर्शक, पटकथाकार व डीईएस पुणे विद्यापीठाच्या स्कूल ऑफ डिझाईन ॲण्ड आर्टचे प्रमुख आहेत.)-----------------.ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

फिल्ममेकिंगमध्येच ‘स्कोप’ आहे म्हणून फक्त या क्षेत्रात येऊ नका; या क्षेत्रासाठी भरपूर अभ्यास आवश्यक

Related Stories