कृत्रिम बुद्धिमत्तेतून साकारली बंदिश

पुणे - संगणक शास्त्रीय गायन वा वादन करू शकेल का?... कधीकाळी वाटणारी ही शक्‍यता आता मात्र प्रत्यक्षात उतरण्याच्या टप्प्यावर आली आहे. पुण्यातील डॉ. विनोद विद्वांस या प्राध्यापकाने कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा (आर्टिफिशियिल इंटेलिजन्स) वापर करून संगणकाला शास्त्रीय बंदिशीची (गत) रचना करायला लावली आहे. 

ताज्या बातम्यांसाठी डाऊनलोड करा ई-सकाळचे ऍप

संगीतात शास्त्र असेल, तर ते संगणकानेही वाजविले पाहिजे, असा विचार करून त्यांनी पंधरा वर्षांपूर्वी संशोधन करण्यास सुरुवात केली. त्यात आता त्यांना यश मिळू लागले आहे. त्यासाठी त्यांनी एक संगणकप्रणाली तयार केली असून, एखाद्या रागाचे आरोह-अवरोह आणि वादी-संवादी स्वर त्यात टाकले आणि वादनासाठी एखादे वाद्य, तसेच ताल निवडला की त्या रागातील एक ते तीन मिनिटांची सांगीतिक रचना (गत) तयार होते.

मुख्यमंत्री उद्धव ठाकरे चैत्यभूमीवर जाणार नाहीत ? काय खरं, काय खोटं?

संगणकाला स्वत:लाच संगीत रचना करता यावी यासाठी त्यांनी नाट्यशास्त्र आणि संगीत रत्नाकर यांतील नियमांचे कोडिंग तयार केले. शास्त्रीय संगीतातील अलंकार, आलाप, पकड, ताना, श्रुती, तबल्याचे ताल तयार करण्याचे नियम आणि राग विस्ताराचे मॉडेल तयार करून ते संगणक प्रणालीत टाकले. यातून संगणकातून गत तयार होऊ लागली आहे. संगणकाला राग, ताल आणि वाद्याची माहिती दिल्यानंतर रचनेची तो गद्य (टेक्‍स्ट) फाइल तयार करतो. त्याचे ऑडिओ फाइलमध्ये रूपांतर केले, की ही रचना संगणकाच्या आवाजात ऐकता येते. बंदिशीची रचना, आलाप, ताना आणि हरकतीदेखील संगणक तयार करतो आणि ते ऐकवतोही.

''भारत आता मुस्लिमांचा देश राहिलेला नाही''

पुण्यात फ्लेम विद्यापीठात कार्यरत असलेले विद्वांस या संशोधनाविषयी सांगतात, ‘‘१९९१ मध्ये मुंबईत आयआयटीमध्ये असताना संगणकाची ओळख झाली. त्या वेळी शास्त्रीय संगीतदेखील शिकत होतो. तेव्हा या संशोधनास सुरुवात झाली. पंधरा वर्षांच्या प्रयत्नाला आता यश येत आहे. संगणक स्वत:च गाणी तयार करू लागला आहे; तो त्याच्या आवाजात ऐकवू लागला आहे. यात पारंपरिक वाद्यांचा गोडवा वाटत नसला, तरी मूळ वाद्यांचे स्वर ऐकू येण्यासाठी प्रयत्न करीत आहे.’