एकल मातांच्या मुलांचे शैक्षणिक पालकत्व

पुणे, ता. २१ : आशा जाधव (नाव बदलले आहे) यांना एकापाठोपाठ दोन मुली झाल्याने पतीने साथ सोडली अन्‌ त्यांच्या आयुष्यात वादळ आलं. पदरात दोन चिमुकल्या मुली असताना एकाकी पडलेल्या आशा यांनी हार मानली नाही. त्यांनी जवळच्या सोसायट्यांमध्ये जेवण बनविण्याचे काम मिळविले. आता याच जोरावर त्या दोन्ही मुलींना स्वतःच्या पायावर उभं करण्यासाठी धडपडत आहेत. आशा यांच्याप्रमाणे राज्यात लाखो महिला एकल माता आहेत. पोटच्या लेकरांसाठी अहोरात्र कष्ट करणाऱ्या अशा एकल मातांच्या मुला-मुलींची माहिती संकलित करण्याचे काम शिक्षण विभागाने हाती घेतले आहे. संकलित होणाऱ्या माहितीतून एकल मातांच्या पाल्यांच्या ‘शैक्षणिक पालकत्वा’ची जबाबदारी घेण्याच्या दिशेने राज्य सरकारचे पाऊल लवकरच पडण्याची चिन्हे आहेत.
राज्यातील एकल मातांची आर्थिक आणि सामाजिक स्थिती अत्यंत दयनीय असून, या महिला मजुरी करून जगतात. मुला-मुलींचे शिक्षण पूर्ण करताना त्यांना मोठ्या कठीण प्रसंगांना सामोरे जावे लागते. अनेकदा या महिला त्यांच्या मुला-मुलींना शाळेतून काढून टाकतात. अशा मातांच्या पाल्यांची संख्या संकलित करून या पाल्यांच्या शिक्षणाकडे विशेष लक्ष देण्याची गरज आहे. यासाठी एकल मातांच्या इयत्ता पहिली ते बारावीपर्यंतच्या मुला-मुलींची संख्या शालेय शिक्षणमंत्री दादा भुसे यांच्या आदेशानुसार संकलित केली जाणार आहेत. यासाठी राज्यातील इयत्ता पहिली ते बारावीमध्ये शिकणाऱ्या एकल मातांच्या मुलांची माहिती गुगल फॉर्मद्वारे संकलित करण्यात येत आहे. यासंदर्भात राज्याचे प्राथमिक शिक्षण संचालक शरद गोसावी यांनी सर्व विभागीय शिक्षण उपसंचालक, सर्व जिल्हा परिषदांचे शिक्षणाधिकारी (प्राथमिक/माध्यमिक), शिक्षण निरीक्षक, शिक्षण प्रमुख यांना ही माहिती संकलित करण्याचे आदेश दिले आहेत.

एकल मातांच्या पाल्यांना भेडसावणाऱ्या समस्या
- बारावीनंतर शिक्षण घेणं अशक्य
- बाल विवाहाचे वाढते प्रमाण
- माता जे काम करते, तेच काम विशेषतः मुली करतात
- मुलाच्या शिक्षणाला मिळते प्राधान्य
- एकापेक्षा जास्त पाल्य असल्यास मोठ्या पाल्याला शिक्षण होते अशक्य
- अनेकदा कामाची शाश्वती नसल्याने पाल्य होतात शाळाबाह्य

पाल्यांसाठी हे करणे शक्य
- वसतिगृहात सोय करणे
- व्यावसायिक, कौशल्य शिक्षणाचे मार्ग खुले करणे
- सरकारी योजनांची माहिती पोचविणे
- पाल्याचे शैक्षणिक ‘ट्रॅकिंग’ करणे
- दहावी-बारावीचे शुल्क माफ करणे शक्य
- शैक्षणिक साहित्य उपलब्ध करून देणे

राज्यातील सर्व शाळांमध्ये शिकणाऱ्या एकल महिलांच्या (विधवा, घटस्फोटित, परित्यक्ता आदी) पाल्यांची संख्या संकलित करण्याचा आदेश काढून शिक्षण विभागाने संवेदनशील निर्णय घेतला आहे. यातून एकल महिलांच्या मुला-मुलींची आकडेवारी आल्यावर शिक्षण विभागाला या मुलांसाठी काही निर्णय घेता येतील.
- हेरंब कुलकर्णी, राज्य निमंत्रक, साऊ एकल महिला समिती

एकल माता आर्थिक अडचणींमुळे मुला-मुलींचे कमी वयात लग्न करण्याचा विचार करतात. अशी मुले शिक्षणापासून वंचित राहिल्यास गुन्हेगारीकडे वळण्याचीदेखील शक्यता असते. त्यामुळे एकल मातांच्या पाल्यांसाठी शिक्षण विभागाने काही उपाययोजना राबविणे आवश्यक आहे.
- महेंद्र गणपुले, माजी उपाध्यक्ष, राज्य मुख्याध्यापक महामंडळ