दिवाळीत दिसणार हॅली धूमकेतूच्या उल्का

- आकाशदर्शन
- डॉ. प्रकाश तुपे

ऑक्टोबर महिन्यात मृग नक्षत्रातून उल्का फेकल्याचे दिसते. या उल्का हॅली धूमकेतूच्या धूळ व वाळूसारख्या अवशेषांमुळे दिसतात. दर ७६ वर्षांनी हा धूमकेतू सूर्याला फेरी मारून जातो. यावेळी तो तापून त्यातून धूळ व छोटे कण बाहेर फेकले जातात. धूमकेतू या प्रवासात त्याच्या मार्गावर कणांचा सडा घालून जातो. या कणांमध्ये पृथ्वीने प्रवेश केल्यावर, हे कण सेकंदाला ६६ किमी वेगाने पृथ्वीच्या वातावरणात शिरतात व घर्षणाने तापून पेटतात. यालाच आपण उल्का किंवा तारा गळला असे म्हणतो. पृथ्वीपासून १२५ किलोमीटर उंचीवर हे कण पेटतात व काही सेकंदातच जळून नाहीसे होतात. आकाशात सर्वत्र उल्कांचा आविष्कार दिसण्याची शक्यता असते. मात्र त्यांचा माग काढल्यास आकाशातील एका विशिष्ट भागातूनच त्या फेकत असल्याचे दिसते.
या महिन्यात मृग नक्षत्रातून उल्का फेकल्या जात असल्याचे दिसेल. यंदा पहाटे २०-२१ तारखेला ताशी २० ते २५ उल्का अंधाऱ्या ठिकाणाहून दिसू शकतील. आकाशातील कुठल्याही काळोख्या भागावर नजर ठेवावी व दिसलेल्या उल्काचा माग काढल्यास तो मृग नक्षत्राच्या जवळ जात असल्यास ती उल्का मृग नक्षत्राची (ओरिओनिडस्) असेल. याच वर्षावाप्रमाणे वर्षभरात १०-१२ वेळा निरनिराळे उल्का वर्षाव दिसतात.

ग्रह :
बुध : सूर्याजवळून प्रवास करून बुध पश्चिम क्षितीजालगत दिसू लागला आहे. सूर्याजवळच असल्याने तो सूर्यास्तानंतर तासाभरातच मावळत आहे. बुधाच्या वरच्या बाजूस मंगळ दिसत असून तो सूर्याकडे सरकत असल्याने बुधाजवळ २० ऑक्टोबरला दिसेल. यावेळी बुधाची तेजस्विता उणे ०.२ असेल तर नारिंगी रंगाचा मंगळ काहीसा मंद म्हणजे १.५ तेजस्वितेचा दिसेल. बुध सूर्यापासून दूर होत ३० तारखेला २३.९ अंश या जास्तीत जास्त दूर अंतरावर पोहचेल. चंद्राजवळ बुध २३ ऑक्टोबरला दिसेल.

शुक्र : पहाटे उत्तरपूर्व क्षितीजावर शुक्र उगवताना दिसेल. महिन्याच्या प्रारंभी पावणेपाचच्या सुमारास उगवणारा शुक्र सूर्याकडे सरकत असल्याने महिना अखेरीस साडेपाच वाजता उगवताना दिसेल. तो सिंह राशीत असून आठवड्याभरातच कन्या राशीत प्रवेश करीत आहे. दुर्बिणीतून पाहता शुक्राचे बिंब जवळजवळ पूर्ण प्रकाशित व १९ विकलांचे दिसेल. त्याची तेजस्विता उणे ३.९ असेल. शुक्र महिनाअखेरीस चित्रा ताऱ्याच्या परिसरात पोहचेल. चंद्रकोरीजवळ शुक्र २० ऑक्टोबरला दिसेल.

मंगळ : संध्याकाळी पश्चिम क्षितीजालगत मंगळ दिसेल. महिन्याच्या प्रारंभी कन्या राशीत दिसत असलेला मंगळ आता तूळ राशीत जात आहे. मंगळाजवळच बुध दिसत असून त्यांची युती २० ऑक्टोबरला होईल. यानंतर मंगळ सूर्याकडे सरकत असल्याने संधी प्रकाशात दिसेनासा होईल.

गुरू : मध्यरात्री पाऊणच्या सुमारास गुरू पूर्वेस उगवताना दिसेल. तो मिथुन राशीच्या कश व प्लव ताऱ्यांच्या परिसरात दिसत आहे. गुरूची तेजस्विता उणे २ असून तो महिनाअखेरीस काहीसा तेजस्वी दिसू लागेल. त्याचे बिंब देखील ३८ विकलांएवढे मोठे दिसत असल्याने दुर्बिणीतून त्याच्या बिंबावरचे दोन चट्टे ठळकपणे दिसू शकतील. तसेच त्याच्या भोवताली फिरणारे चार मोठे चंद्र सहजपणे दिसतील. या चंद्राची ग्रहणे व पिधाने देखील दिसू शकतील. चंद्राजवळ गुरू १४ ऑक्टोबरला दिसेल.

शनी : नुकतीच प्रतियुती झाल्याने पिवळसर रंगाचा शनी जवळ-जवळ रात्रभर आकाशात दिसेल. तो कुंभ राशीच्या पूर्व भागात दिसत असून वक्री गतीने सरकताना दिसेल. त्याची तेजस्विता प्रतियुती एवढीच म्हणजे ०.६ असेल. शनीचे बिंब १९.१ विकलांचे दिसत असून भोवतालची कडी ४४.७ विकलांएवढी दिसतील. शनीची कडी मिटल्यासारखी असल्याने छोट्या दुर्बिणीतून दिसू शकणार नाहीत. शनी आपल्यापासून १२९ कोटी किमी अंतरावर असेल.

युरेनस-नेपच्यून : सूर्यास्तानंतर सुमारे दोन तासाने युरेनस वृषभ राशीत दिसेल. तो कृत्तीकांपासून ४ अंश दक्षिण-पूर्वेस दिसेल. त्याची तेजस्विता ५.६ असेल. नेपच्यूनची प्रतियुती नुकतीच झाल्याने तो
रात्रभर दिसत राहील. त्याला शोधण्यासाठी शनीची मदत होईल. त्याच्या जवळच दिसणारा नेपच्यून मीन पंचकाच्या परिसरात असून त्याची तेजस्विता ७.८ असेल.

चंद्र-सूर्य : चंद्र पृथ्वीजवळ (३,५९,८१२ किमी) ८ तारखेला तर पृथ्वीपासून दूर (४,०६,४४५ कि.मी.) २४ ऑक्टोबरला पोहचेल.