महात्मा गांधी समजून घेताना...

डॉ. कुमार सप्तर्षीनेताजी सुभाषचंद्र आणि महात्मा गांधी यांचे स्वातंत्र्य मिळवण्याचे मार्ग वेगवेगळे होते, पण त्यांचे ध्येय एकच होते व त्यांच्यात परस्परांबद्दल आदर होता. आपल्या राष्ट्रपित्यास आपण नीट समजून घ्यायला हवे. या महापुरुषाला जगातील सुमारे शंभर देश मानवंदना देतात. त्यांच्या जयंतीदिनी त्यांच्या कार्याचे स्मरण....नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांनी परदेशातून सुरू केलेल्या ‘आझाद हिंद’ रेडिओवरून महात्मा गांधींना प्रथम ‘राष्ट्रपिता’ म्हणून संबोधले गेले. त्यावेळी नेताजी म्हणाले होते, ‘‘बापूजी, मी लवकरच आझाद हिंद फौज आणि जपानचे सैन्य घेऊन भारतावर स्वारी करणार आहे. ब्रिटिशांना पराभूत करून देशातून हाकलून देणार आहे. मला भारतीय जनतेचे सहकार्य अपेक्षित आहे. आपण भारताचे राष्ट्रपिता आहात. म्हणून आपणास मला आशीर्वाद द्यावा, अशी विनंती करीत आहे.’’.मणिपूर, नागालँड जिंकून नेताजी कोलकता शहरात पोचणार आणि तिथून ते दिल्लीकडे कूच करणार होते. दुर्दैवाने, जपानी सैन्याचा ब्रिटिश लष्कराने नागालँडमध्ये दारुण पराभव केला. अर्थात, बापूजींना जपानी सैन्याला भारतात निमंत्रित करून ब्रिटिश राजवटीचा अंत करण्याची नेताजींची योजना पसंत नव्हती. त्यांना दीर्घ पल्ल्याची दूरदृष्टी होती. कोलकात्यामध्ये त्यावेळच्या चीन देशात सत्ताधीश असलेले चँग के शेक यांची महात्मा गांधींबरोबर भेट झाली होती. जपान्यांची अमानुष वागणूक, तसेच चीनवर आक्रमण करून मानवतेला कलंक लावणारे जपानी लष्कराचे वर्तन याबद्दल गांधीजींनी चँग के शेक यांच्याकडून जाणून घेतले होते. त्यांची खात्री होती, की जर जपानी सैन्याने ब्रिटिशांना भारतामध्ये पराभूत केले असते, तर नेताजी सुभाषबाबूंना दूर सारून जपानने भारताचा कब्जा सोडला नसता. मग ब्रिटिशांपेक्षा अधिक असभ्य व क्रूर अशा जपानी राजवटीच्या विरोधात भारतीय जनतेला नव्याने उभे राहावे लागले असते. हे ओळखूनच नेताजींच्या उपक्रमाला गांधीजींनी सकारात्मक प्रतिसाद दिला नव्हता. पण या प्रसंगातून आणखी एक सत्य अधोरेखित होते. नेताजींची धारणा गांधीजींच्या भूमिकेपेक्षा वेगळी होती. देशाला स्वातंत्र्य मिळविण्याचे दोन महापुरुषांचे मार्ग भिन्न होते. तरी दोघे परस्परांचा आदर करीत. आज राजकीय नेत्यांनी सभ्यता आणि सुसंस्कृतपणा यांच्याशी संपूर्ण फारकत घेतल्याचे आढळते. आजच्या राजकीय पक्षांना व त्यांच्या पुढाऱ्यांना गांधी आणि नेताजी या दोघांचाही वारसा नाकारायचा आहे..पुणे : रस्ता रुंदीकरण कारवाईला रजपुत झोपडपट्टीवासीयांचा विरोध.राष्ट्रपिता महात्मा गांधी व भारतीय स्वातंत्र्यसंग्राम नीट समजून घेण्याची आजच्या काळात नितांत गरज आहे. पुण्यातील विचारवंतांनी विशेषकरून आपल्या राष्ट्रपित्यास नीट समजून घ्यायला हवे. लोकमान्य टिळक भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याचे आद्य जनक होते, याबद्दल दुमत नाही. गांधी त्यांना ‘टिळक महाराज’ म्हणत. ‘आपण टिळकांचाच वारसा पुढे नेत आहोत.’ असे गांधी वारंवार सांगत. ‘पुत्राने पित्याच्या वारशात भर घालायची असते. ते पुत्राचे परमकर्तव्य आहे. म्हणून मी टिळक महाराजांच्या वारशात सत्याग्रहाची, चरख्याची भर घातली आहे, असा गांधींचा दावा होता.’गांधींना टिळक पंथीयांची मने जिंकायची इच्छा होती. म्हणून ते वारंवार पुण्यात येत. भेटीगाठी व चर्चा करीत. ताडीवाला रोडवरील दिनशा मेहता (बापू कुटी) यांच्या बंगल्यात किंवा येरवड्यातील टेकडीवरील पर्णकुटी बंगल्यात ते निवास करीत. ख्रिश्चन मित्रांची गांधीजींनी त्यांच्याकडे निवास करावा अशी इच्छा होती. म्हणून वाकडेवाडीत जागा खरेदी करून तिथे ‘ख्रिस्त प्रेम सेवा संघ’ ही संस्था स्थापन केली. ती मंडळी गांधींना आपला नातेवाईक मानत. लोकमान्य टिळकांबरोबर सविस्तर चर्चा करण्यासाठी बापूजी सिंहगडावरील लोकमान्यांच्या बंगल्यात मुक्काम करून त्यांच्या सहवासात काही दिवस राहिले होते. .फर्ग्युसन कॉलेजचे प्राचार्य नामदार गोखले यांना तर त्यांनी आपले गुरू मानले होते. ते पुण्यात ऋषितुल्य भांडारकरांना भेटत. पुण्याशी असलेले त्यांचे ऋणानुबंध लक्षात घेऊन सरकार त्यांना अटक केल्यावर पुण्यातील तुरूंगात ठेवत. आगाखान पॅलेसमध्ये कारावास भोगताना त्यांच्या पत्नी कस्तुरबा आणि मानसपुत्र महादेवभाई देसाई यांचे निधन झाले. पुण्यातच औंध संस्थानच्या महाराजांशी त्यांची चर्चा झाली. गांधीजींनी त्यांनी त्यांच्या संस्थानात लोकशाही प्रणाली आणण्याची विनंती केली. त्यानुसार महाराजांनी आपल्या संस्थानात भारतात सर्वप्रथम लोकशाहीचा प्रयोग सुरू केला. गांधींजींना संत तुकाराम फार प्रिय होते.त्या काळात महाराष्ट्रातले आणि विशेषत: पुण्यातले विचारवंत लोकमान्य टिळकांना बुद्धिमत्तेचे महामेरू मानत. ते ठीकच होते. पण त्यांच्यानंतर त्यांच्याइतका बुद्धिमान माणूस जन्माला येणारच नाही, असा पूर्वग्रह ते घट्ट धरून बसले. दुर्दैवाने, ते गांधींना बुद्धिमान नेत्याचा दर्जा द्यायला तयार झाले नाहीत. त्यामुळे मराठी माणसांना गांधींबद्दल भक्तिभाव असला तरी फारशी माहिती नाही. जे गांधी साहित्य मराठीत प्रकाशित झाले आहे, ते फक्त महाराष्ट्र गांधी स्मारक निधीतर्फे २० खंडांमध्ये मामासाहेब देवगिरीकर यांनी १९७० च्या आसपास प्रसिद्ध केले आहे. कोणाही मराठी साहित्यिकाने गांधींवर कादंबरी लिहिलेली नाही. गांधींचे मराठीतील पहिले चरित्र अवंतिकाबाई गोखले यांनी लिहिले आहे. त्याला लोकमान्य टिळकांनी फार सुंदर प्रस्तावना लिहिलेली आहे..आजही ‘जनरेशन -झेड’ च्या पिढीला (वयोगट १३ वर्षे ते २८ वर्षे वयाचा) गांधी अत्यंत चुकीच्या पद्धतीने सांगितले जातात. यातून भविष्यकाळात महात्मा गांधींसारखे व्यक्तिमत्त्व उदयाला येणार नाही. गांधी समजून घेऊन नंतर नाकारले, तर काही बिघडत नाही. पण त्यांना खलनायक मानून दूर फेकले तर आपलेच अतोनात नुकसान होईल. आजच्या काळातील वाढलेला भ्रष्टाचार, बेकारी, धर्मद्वेष, जातीय द्वेष, हिंसाचार यामुळे देशाचे तुकडे होण्याचा धोका आहे. या सर्व अनिष्ट प्रवृत्तींवर गांधीजी हा एकमेव रामबाण उपाय आहे. जगाने २ ऑक्टोबर हा दिवस ‘जागतिक अहिंसा दिन’ म्हणून गांधीजींचे स्मरण करण्याचा दिवस ठरवला आहे. या थोर महापुरूषाला सुमारे शंभर देश मानवंदना देतात. फक्त आम्हीच आपल्या राष्ट्रपित्याला विसरू पाहत आहोत. जयंतीच्या निमित्ताने राष्ट्रपित्यास मानवंदना.सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

महात्मा गांधी समजून घेताना...

Related Stories