‘माणूस’पणाची जाणीव!

अदिती देशपांडे - saptrang@esakal.comमला आजवर अनेक भूमिका करायला मिळाल्या; पण काही अनुभव असे आहेत ज्यांनी मला कलाकार म्हणून नाही, तर एक माणूस म्हणून घडवलं आहे. विजय तेंडुलकर यांच्या ‘बेबी’ नाटकातील भूमिका असो वा मी स्वत:च निर्मिती केलेला ‘नॉट ओन्ली मिसेस राऊत’ हा चित्रपट असो, या कलाकृतींमुळे स्त्री जाणिवा अधिक समृद्ध झाल्या आहेत. .मी साधारण २० वर्षांची होते जेव्हा विजय तेंडुलकरांचं ‘बेबी’ नाटक केलं. तेव्हा आम्ही ‘आविष्कार’मध्ये होतो. त्या वेळी चेतन दातार मराठीत हे नाटक बसवणार होते. यात क्रूरता खूप होती. त्यामुळे कोणतीही अभिनेत्री ते नाटक करायला तयार नव्हती. ‘आम्हाला नाही जमणार’, ‘करता येणार नाही,’ असंच सगळ्यांचं म्हणणं. त्याक्षणी चेतन यांनी मला विचारलं, ‘‘तू करतेस का?’’ मी ‘आविष्कार’मध्ये येऊन दोन-तीन वर्षंच झाली होती आणि अचानक मला ‘बेबी’ची भूमिका मिळाली. चेतन म्हणाले, ‘‘दिग्दर्शक म्हणून माझ्यावर तुझा विश्वास आहे का?’’ मी ‘हो’ म्हटलं आणि मग ‘बेबी’ केलं..नाटकात ‘बेबी’ हे पात्र खूप शारीरिक आणि मानसिकरीत्या त्रस्त असलेली स्त्री दाखवली आहे. तिने काय भोगलं वगैरे समजायला मी फार लहान होते; पण एकच ठाऊक होतं-तेंडुलकर काकांचं नाटक करायचंच! माझ्यासोबत अजित भगत, संदीप कुलकर्णीसारखे अनुभवी कलाकार होते; मी त्यांच्यात नवखी. आठ वर्षांनंतर हेच नाटक हिंदीत बसवलं. चेतन यांनी पुन्हा मला ‘बेबी’ची भूमिका दिली; मात्र या वेळी इतर कलाकार वेगळे होते. मी आई झालेली असल्याने मॅच्युरिटी आली होती. तेव्हा मला कळलं, विसाव्या वर्षी साकारलेली ‘बेबी’ आणि आता साकारलेली ‘बेबी’ यात किती फरक आहे! हिंदी प्रयोग बघायला तेंडुलकर स्वतः आले होते. त्यांनी मराठी ‘बेबी’चा प्रयोगदेखील पाहिला होता. त्यांनी शाबासकी दिल्याक्षणी वाटलं, प्रयत्नांचं सार्थक झालं! एक कलाकार म्हणून आत्मनिरीक्षणासाठी ‘बेबी’ची भूमिका मला मोलाची होती.यानंतर ‘संगीत पूर्णावतार’ (१९९६-९७) केलं. गीता नावाचं पात्र होतं. कृष्णाने लिहिलेली गीता जणू कृष्णाला त्याच्या जन्माआधीच शोधत आहे, अशी त्या पात्राची कथा होती. नाटकात फक्त काव्य आणि नृत्य; संवादच नाहीत! पंधरा दिवस आधीच भूमिका माझ्याकडे आली. विजय केंकरे दिग्दर्शित या नाटकाची आधीच तालीम झालेली; त्यात ‘गीता’ कोणी दुसरी अभिनेत्री साकारत होती; पण काही कारणाने तिला शक्य झालं नाही. त्यांना नृत्य येणारी मुलगी हवी होती. मी खूप वर्ष भरतनाट्यम् शिकत होते, म्हणून त्यांनी मला विचारलं. .डायलॉग नसलेल्या या भूमिकेला आव्हान समजून मी होकार दिला. तेव्हा मी साधारण तीन महिन्यांची गर्भवती होते. डॉक्टरांनी आराम करायला सांगितलं होतं; पण एनसीपीएच्या प्रयोगांची तारीख ठरलेली. एकदा रद्द केली, तर त्या संस्थेचे पुन्हा प्रयोग मिळायला तीन-चार महिने थांबावं लागलं असतं. दुसरी अभिनेत्री घेण्याचा पर्यायही बिघडला. विजय म्हणाले, ‘‘तू ये. हवं तर नाचू नकोस. फक्त हे दोन प्रयोग करशील का?’’ डॉक्टरांची परवानगी घेऊन, एकाच दिवशी लागोपाठ ते दोन प्रयोग केले. म्हणून गीतेचं पात्र मला फार जवळचं आहे.चित्रपटात बोलायचं तर ‘नॉट ओन्ली मिसेस राऊत’ (२००३). मी स्वतः निर्मिती केली आणि प्रमुख भूमिका केली. काहीतरी वेगळं करायची इच्छा, टीम सुंदर जुळली, कथा सुचली आणि आम्ही हा चित्रपट बनवला. पैशाची जुळवाजुळव करताना बाबांनी खूप मदत केली. कथेत मूळ पात्राच्या मुलीवर अत्याचार होतो- तोही तिच्या अत्यंत जवळच्या व्यक्तीकडूनच. आपल्या मुलीला न्याय मिळवण्यासाठीचा तिच्या आईचा लढा आम्ही या चित्रपटातून दाखवला..चित्रपट प्रदर्शित झाल्यानंतर जवळपास वर्षभर मी तो चित्रपट घेऊन संपूर्ण महाराष्ट्र फिरले. मुलींच्या हॉस्टेल कॉलेजेसमध्ये शो करायचे आणि त्यावरून चर्चा होत असे. ज्या लोकांच्या आयुष्यात असं काही घडलं होतं त्या येऊन अनुभव सांगायच्या. त्यादरम्यान एवढ्या वेगवेगळ्या लोकांना भेटले आणि त्याचा अनुभव ऐकला की मलाच समजलं, चित्रपट लोकांच्या आयुष्यात खूप विलक्षण बदल घडवून आणू शकतो. याचं उदाहरण म्हणजे एकदा प्लाझा थिएटरमध्ये शो असताना एक कुटुंब भेटायला आलं. त्यांनी पाया पडल्यावर मी विचारलं, ‘‘असं का?’’ त्यांनी सगळ्यांसमोर सांगितलं, त्यांच्या मुलीवरही जवळच्या व्यक्तीने अतिप्रसंग केला होता; ती स्वतःला दोष देऊन शिक्षण सोडून समाजापासून दूर झाली; पण ‘नॉट ओन्ली मिसेस राऊत’ बघितल्यावर तिला उमगलं की दोष तिचा नाही. तिने ठरवलं, वकील होऊन अशा अनेक स्त्रियांसाठी लढायचं. एक चित्रपट माणसाच्या आयुष्यात सकारात्मक ऊर्जा आणू शकते, याचा प्रत्यय मला या अनुभवातून आला.या चित्रपटाला राष्ट्रीय पुरस्कार मिळाला; तेव्हा राष्ट्रपती ए.पी.जे. अब्दुल कलाम सरसुद्धा म्हणाले होते, ‘‘असेच चित्रपट बनवा. चित्रपट माध्यमात लोकांच्या आयुष्यावर सकारात्मक प्रभाव टाकण्याची ताकद आहे.’’ या चित्रपटामुळे मला समाजात काय करायला हवं, काय करू नये, याची जाणीव अधिक गहिरी झाली. पात्र साकारताना खास तयारी नसायची; आधी व्यक्तिरेखा समजून घ्यायची. सत्यदेव दुबेजी नेहमी म्हणायचे, ‘‘अक्टिंग करू नका, तर रिॲक्शन द्या.’’ त्या सवयी मला दुबेजी, चेतन दातार, वामन केंद्रे, विजय केंकरे यांच्यामुळे लागल्या..आता माझं एक नाटक चालू आहे, ‘गोष्ट तिच्या घटस्फोटाची’. या नाटकात आई-मुलाच्या नात्यातील भावनिक प्रवास उलगडतो. घटस्फोटानंतर आई पुन्हा प्रेम आणि स्थैर्य शोधते, तर मुलगा त्याग-असुरक्षिततेच्या भावना सांभाळत खडतर सामंजस्य शोधतो. त्यांच्या संघर्षातून घटस्फोटामुळे मुलांवर होणारे परिणाम आणि नव्या परिवार रचनेतील आव्हानं दिसून येतात. म्हणूनच मला वाटतं आजच्या काळात जिथे घटस्फोटाची संख्या वाढत आहे, हे नाटक प्रत्येक कुटुंबाने नक्कीच बघावं. एक घटस्फोट एका परिवारावर आणि खास म्हणजे मुलांवर काय परिणाम करू शकतो, यावर हे नाटक भाष्य करतं!.सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

‘माणूस’पणाची जाणीव!

Related Stories