नवी समीकरणं

सीरियातलं असाद यांचं सरकार अल कायदाच्या एका फांदीनं (हयात तहरीर अल शाम) पाडलं. असाद सीरियन होते आणि हयातही सीरियन आहे. सत्ताबदल हा देशी आहे, यादवी युद्धाचा भाग आहे. खरं म्हणजे हे यादवी युद्ध असल्यानं प्रकरण सीरियाचं अंतर्गत असायला हवं, त्याचा परिणाम जगावर व्हायचं कारण नाही. पण तसं नाहीये..सीरियातली २०११ मध्ये सुरू झालेली यादवी अंतर्गत नव्हती, सीरिया हे जागतिक राजकारणातल्या खेळाडूंचं मैदान झालं होतं. त्यामुळं तिथल्या यादवीचे परिणाम त्या त्या संबंधित देशांपर्यंत जाऊन पोचतात. सीरियाची लढाई आंतरराष्ट्रीय होती. सीरियाच्या राजकारणातला एक मोठ्ठा खेळाडू आहे अमेरिका. सीरिया हा देश तेल मार्गावरचा देश आहे.आखाती देशातल्या तेलाची पाइपलाइन समुद्राच्या आणि खुष्कीच्या वाटेनं युरोपात पोचते. त्या मार्गातला एक अटळ टप्पा सीरिया आहे. कतार, सौदी अरेबिया या मित्र देशांची पाइपलाइन सीरियानं स्वीकारावी, इराण या शत्रू देशाच्या पाइप लायनीला सीरियानं थारा देऊ नये असा दबाव अमेरिकेनं सीरियावर आणला..सीरियानं दाद दिली नाही, इराणशी करार केला. अमेरिकेनं सीरियातली सत्ता उलथवण्याचा निर्णय घेतला. अमेरिका : सीरियन सरकारला विरोध करणाऱ्या धार्मिक-राजकीय गटांना पैसे दिले. सरकार विरोधात लढायला प्रवृत्त केलं. विमानतळ उभारले, सैनिकी तळ उभारले. अमाप पैसा आणि शस्त्रं ओतली. या उद्योगात कतार आणि सौदी अरेबिया अमेरिकेबरोबर होते.‘इसिस’ या इस्लामी दहशतवादी संघटनेला अमेरिकेनं मदत केली. नंतर अमेरिकेनं इराणविरोधात मदत केलेल्या कुर्डांच्या संघटनेचं इसिसशी भांडण झालं. मग अमेरिकेनं कुर्डांना मदत केली, इसिसला विरोध सुरू केला. शेवटी असाद यांचं सरकार अस्थिर झालं पाहिजे, पडलं पाहिजे, बस्स. हे सारं सौदी, कतार इत्यादींना मदत करण्यासाठी. ते देश अमेरिकेकडून अब्जावधी डॉलरची शस्त्रं-विमानं खरेदी करतात..असाद यांचं सरकार पडलं. कतार, सौदी आणि अमेरिकेला उपकारक वातावरण तयार झालंय. नव्यानं आलेल्या हयातला घोळात घेणं, त्या संघटनेचा एकेकाळचा अल कायदाचा नेता अबू अहमद जोलानीला घोळात घेण्याचा उद्योग अमेरिका सुरू करेल. दमास्कस कोसळल्याक्षणीच अमेरिकेच्या परराष्ट्र खात्याचे मुत्सद्दी आखाती देशांत पसरले आहेत, सीरियातही गेले आहेत.खरं म्हणजे ट्रम्प यांना आता पश्चिम आशियाचं राजकारण खेळण्यात रस नाहीये. त्यांचं त्यांनी पाहून घ्यावं अशी ट्रम्प यांची भूमिका आहे. त्यामुळं अमेरिका सीरियाकडं दुर्लक्ष करण्याची शक्यता आहे. आखाती देश आणि इस्राईलनं त्यांना हवं ते करावं अशी अमेरिकेची भूमिका राहील..सीरियातला दुसरा खेळाडू रशिया. रशियाच्या अर्थव्यवस्थेमध्ये युरोपात निर्यात होणाऱ्या गॅसचा वाटा सर्वांत मोठा होता. जर्मनीच्या एकूण गॅस वापरात रशियन गॅस पन्नास टक्क्यांच्या आसपास होता. रशियाला खच्ची करण्यासाठी आखाती देशातील गॅस युरोपात, जर्मनीत पोचावा अशी अमेरिकेची इच्छा होती. कतारनं अरेबिया, जॉर्डन, सीरिया मार्के तुर्किये व पुढं युरोपात गॅस पोचवायची योजना आखली होती.ही पाइपलाइन क्रियाशील झाली असती, तर रशियाच्या अर्थव्यवस्थेला धक्का बसणार होता. रशियानं दबाव आणला, असद यांनी कतारचा प्रस्ताव नाकारला. कतारच्या प्रस्तावाला छेद देण्यासाठी असद यांनी इराणशी एका करारावर सही केली. इराण, इराक, सीरिया, तुर्किये अशी ही पाइपलाइन होणार होती. इराण, रशिया, इराण असा गट आकाराला आला होता..अमेरिकेनं डाव टाकला. अमेरिकेनं इराक, सीरिया, लिबिया इत्यादी देशांतील सरकारं उलथवण्याची योजना आखली. सीरियातल्या असाद विरोधकांना मदत देण्याची योजना कार्यान्वित झाली. रशियानं प्रति खेळी केली. असाद यांच्या विरोधकांना नष्ट करण्यासाठी रशिया सरसावलं. रशियानं सीरियात वैमानिक आणि नाविक तळ उभारले. रशियन सैन्यही सीरियात पोचलं.आता रशियाचे वांधे आहेत. युक्रेनची लढाई महागात पडतेय. दररोज एक हजार रशियन सैनिक मरत आहेत. अर्थव्यवस्था मोडकळीला आलीय. चीनच्या मदतीनं, भारताला तेल आणि शस्त्रं विकून रशिया तग धरतोय. सीरियात ओतायला शस्त्रं आणि पैसा रशियाकडं नाहीये. रशिया सीरियाकडं दुर्लक्ष करेल असं दिसतंय. सीरियातला तिसरा खेळाडू आहे इराण. इराणनं हिजबुल ही संघटना परदेशात वापरण्यासाठी तयार केली..लेबनॉन आणि सीरियात हिजबुल काम करते. लेबनॉनमध्ये हिजबुलला शस्त्रं आणि माणसं पाठवण्याची वाट आहे सीरिया. इस्राईलनं लेबनॉनमध्ये हिजबुलचं कधीही भरून निघणार नाही इतकं नुकसान केलंय. खुद्द इराणवरही इस्राईलनं हल्ले करून इराणला ठेचलंय. त्यामुळंच सीरियात सत्तांतर झालं, तेव्हा इराण असादला काहीही मदत करू शकलं नाही. इराण हा खेळाडू आता मैदानातून गायब आहे.चौथा मोठा खेळाडू म्हणजे इस्राईल. इस्राईलनं अमेरिकेच्या काठीनं साप मारले. इस्राईलजवळ स्वतःचा पैसा नाही वा शस्त्रं नाहीत. इस्राईल अमेरिकेचं बळ वापरतं. अमेरिकेच्या मदतीनं इस्राईलनं सीरियाचे शत्रू सौदी, कतार इत्यादी सुन्नी देश आपल्या बाजूला घेतले. एकेकाळचा इजिप्त हा सीरियाचा दोस्तही इस्राईलनं जवळ केला. अरब आणि मुस्लीम देशांच्या टोळीतून सीरियाला वेगळं पाडलं..सत्तांतर झाल्या झाल्या इस्राईलनं सीरियावर शेकडो हवाई हल्ले केले, सीरियातले शस्त्रसाठे नष्ट केले, रासायनिक शस्त्र निर्माण करणारे कारखाने उद्ध्वस्त केले. येवढंच नाही तर गोलन हाइट हा सीरियाचा आधीच बळकावलेला भाग इस्राईलनं पुरतेपणानं आपल्या ताब्यात घेतला. पुढेमागे इस्राईल गोलन हाइट इस्राईलचा अधिकृत प्रदेश करून टाकेल आणि त्याला ट्रम्प मान्यता देतील.लेबनॉन, सीरिया, जॉर्डन आणि इजिप्त या देशांशी इस्राईलची सीमा चिकटलेली आहे. पैकी जॉर्डन आणि इजिप्तला इस्राईलनं केव्हाच घोळात घेतलं आहे. आता लेबनॉन पाठोपाठ सीरियाला खच्ची करून इस्राईलनं स्वतःचं सार्वभौमत्व आणि स्वातंत्र्य पक्कं केलं आहे. सीरियातली नवी सत्ताही घोळात घेणं इस्राईलला जमलं तर पॅलेस्टाइनचा निकाल लावून इस्राईल बळकट होण्याची शक्यता आहे..इराक तर आधीच मोडलेला आहे. सौदी, कतार, इराक, सीरिया, इजिप्त, इस्राईल हे सर्वच देश आता अमेरिकेबरोबर असतील. पश्चिम आशियातून रशिया गायब झालेला असेल. अर्थात या सर्व शक्यतांमधला एक अत्यंत अस्थिर घटक म्हणजे खुद्द सीरिया. ताजी सत्ताधारी संघटना, हयात, एक इस्लामी संघटना आहे, जिहादी संघटना आहे.त्या संघटनेचं काय धोरण असेल यावर बऱ्याच गोष्टी अवलंबून असतील. हयात ही संघटना एकेकाळी अल कायदाची शाखा होती. जगभर इस्लाम पसरवणं हे अल कायदाचं उद्दिष्ट होतं. पॅलेस्टाइनला न्याय देणं आणि इस्राईलचं अस्तित्वच नष्ट करणं हेही अल कायदाचं मुख्य उद्दिष्ट होतं. बिन लादेन मारला गेला, पाठोपाठ त्याचा उजवा हात अयमान अल जवाहिरी मारला गेला. अल कायदा नष्ट झाली..अल कायदाबरोबरच जगभर इस्लाम पसरवणं ही कल्पना लयाला गेली. त्या जागी स्थानिक जिहादी इस्लामी संघटना जन्माला आल्या. इराकपुरतंच कार्यक्षेत्र मर्यादित ठेवणारी इसिस निर्माण झाली. अल शाम ही संघटना फक्त पश्चिम आशियातल्या भूमध्य सागराभोवतालच्या प्रदेशापुरतीच मर्यादित उद्दिष्टाची संघटना उदयाला आली. असं असलं तरीही ती मुळात इस्लामी आणि जिहादी संघटना आहे.त्या संघटनेचं इस्लामेतर धर्म आणि पश्चिमी देशांशी सैद्धांतिक वैर आहे. जोलानी हा माणूस सध्या मवाळ दिसतोय. आगखाऊ भाषणं करत नाहीये. सीरियाचं स्वातंत्र्य आणि विकास याबद्दलच तो बोलतोय. सौदी, कतार, अमिराती, इजिप्त इत्यादी देश आपापलं हित पाहू लागले, त्यासाठी त्यांनी अमेरिकेशी जुळवून घेतलं आणि अमेरिकेच्या नादानं इस्राईलशी जुळवून घेतलं..तालिबानचं पाहा. तालिबान अंतर्गत बाबतीत जिहादी असतो पण जगाशी व्यवहार करताना मात्र बाजाराच्या भाषेत बोलतो. सीरिया उद्ध्वस्त झालाय. तो पुन्हा उभा करायचा तर अमाप पैसे ओतावे लागतील. ते कोण देणार? सौदी, कतार, अमेरिका यांच्याकडूनच ते पैसे मिळणार. रशिया आता खंक झालाय, रशियाची ताकद नाही. चीन पैसे गुंतवेल?इस्लामी देशातल्या लोकांशी-सत्तेशी जुळवून घेणं चीनला जड जातय, चीनचा पाकिस्तानातला अनुभव चांगला नाही. चीनकडून अपेक्षा बाळगता येत नाही. रशिया-इराण आघाडी सीरिया सत्तापालटीनंतर कमकुवत झालीय. दोघांचंही जगातलं स्थान आक्रसलं आहे. दोघांना चीनवर अवलंबून राहावं लागेल..ट्रम्प यांच्या नेतृत्वाखालचा अमेरिका पश्चिम आशिया, आशिया, आफ्रिका इत्यादी प्रदेशात शस्त्रं आणि पैसा गुंतवायला तयार होईल असं वाटत नाही. अमेरिकेचा आर्थिक फायदा हे सूत्र ठेवून अमेरिका वाटचाल करेल असं दिसतंय. जागतिक राजकारणात आता युरोप हा एक नवा गट आकाराला येतोय. प्रसंगी अमेरिकेशी भांडण करून आणि रशिया-चीनशी जुळवून घेऊन युरोप पुढं सरकण्याच्या प्रयत्नात असेल, आहे..सीरिया आणि मध्य पूर्वेतले शस्त्र संघर्ष वाढवण्यात अमेरिका, युरोप भाग घेणार नाहीत. त्या विभागांचा आर्थिक विकास होण्यात, त्या विभागांत नवं मार्केट उभं राहण्यात आता त्या दोन्ही गटांना रस असेल. सीरियात हाणामाऱ्या करणाऱ्या संघटनांवर दोघेही पैसे खर्च करतील असं दिसत नाही.सीरिया, पश्चिम आशिया शांत होण्याची शक्यता आहे. पॅलेस्टाइन, लेबनॉनमध्ये युद्ध थांबेल. इस्राईल नजीकच्या भविष्याच्या हिशोबात अधिक सुरक्षित होईल. इराणमध्ये सत्ता परिवर्तन होईल..सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates, मराठी ताज्या बातम्या, मराठी ब्रेकिंग न्यूज, मराठी ताज्या घडामोडी. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.