Premium|Study Room: नागरी सेवक आणि नैतिक मूल्ये

Training Civil Servants in Moral Values: A Path to Integrityलेखक - अभिजित मोदेभारतीय नागरी सेवा ही केवळ प्रशासकीय यंत्रणा नसून लोककल्याण आणि सुशासनाचा मुख्य आधार आहे. या यंत्रणेतील नैतिक मूल्यांचे पालन केल्याने शासनावर लोकांचा विश्वास टिकतो, पारदर्शकता वाढते आणि प्रशासन न्याय्य व कार्यक्षम होते. .नैतिक मूल्यांचे महत्त्वभारतीय नागरी सेवक हे प्रशासनाचे कणा आहेत. प्रशासनातील पारदर्शकता, जनतेचे कल्याण, आणि देशातील कायदा व सुव्यवस्था राखण्यासाठी नैतिक मूल्ये अत्यंत महत्त्वाची आहेत. प्रत्येक नागरी सेवकाने जबाबदारी, प्रामाणिकपणा, पारदर्शकता, आणि निष्पक्षता या मूल्यांचे पालन केले पाहिजे. नैतिक मूल्यांमुळे समाजाचा सरकारावर असलेला विश्वास वाढतो आणि देशाचा विकास जलद व न्याय्यरित्या होतो..Premium|Study Room : औद्योगिक क्रांतीची ऐतिहासिक प्रक्रिया.कोणती नैतिक मूल्ये महत्त्वाची आहेत? · प्रामाणिकपणा (Honesty): भष्ट्राचार टाळण्यासाठी आणि समाजाचा विश्वास मिळवण्यासाठी.· निष्पक्षता (Impartiality): धर्म, जात, लिंग किंवा इतर कोणत्याही कारणावरून भेदभाव न करता सर्वांशी समानतेने वागणे.· पारदर्शकता (Transparency): निर्णय आणि कामकाजात स्पष्टता ठेवणे.· उत्तरदायित्व (Accountability): आपल्या कार्याचा हिशोब देणे.· सहानुभूती व करुणा (Empathy & Compassion): विशेषतः दुर्बल, मागासलेल्या घटकांसाठी संवेदना ठेवणे.· कर्तव्यनिष्ठा (Dedication to duty): देशाच्या कल्याणासाठी मनोभावे प्रयत्न करणे.· संविधाननिष्ठा (Allegiance to Constitution): भारतीय संविधानाच्या मूल्यांचे वचनबद्ध राहणे..नागरी सेवेत नैतिक मूल्ये नसल्यास काय होते? प्रशासनात भ्रष्टाचार, दुराचरण आणि सत्ता दुरुपयोग वाढतो. अधिकाऱ्यांकडून स्वार्थ, लोकांचे हक्क मारणे आणि बेकायदेशीर कामे होत जातात त्यामुळे सरकारी यंत्रणा कमकुवत होते. जनतेचा सरकारवरील विश्वास ढासळतो. लोकांना वाटते की शासन त्यांच्या कल्याणासाठी काम करत नाही. त्यामुळे शासनाच्या योजना किंवा निर्णयांमध्ये लोकांचा सहभाग आणि सहकार्य कमी होते.निर्णय घेताना भेदभाव वाढतो आणि लाभ सर्वांपर्यंत पोहोचत नाहीत. समाजातील दुर्बल, गरीब किंवा मागास घटकांना न्याय मिळत नाही. त्यामुळे सामाजिक असमता वाढते. संस्थात्मक कामगिरी घटते, कार्यक्षमता कमी होते आणि सामाजिक असंतोष वाढतो. कर्मचारी आपले कर्तव्य मनापासून करत नाहीत त्यामुळे सरकारी योजनांचे प्रत्यक्ष लाभ मिळत नाहीत.शेवटी, देशाची प्रतिमा आंतरराष्ट्रीय स्तरावर खराब होते. विदेशी गुंतवणूक कमी होते आणि भारत समाज, संस्कृती किंवा विकासात मागे पडू शकतो..Premium|Study Room : ‘सैराट’ची पुनरावृत्ती, ऑनर किलिंगचं भयानक वास्तव!.नागरी सेवकांना नैतिक मूल्ये कशी शिकवावी?नागरी सेवकांना नैतिक मूल्ये शिकवण्यासाठी सर्वप्रथम प्रशिक्षण हे महत्त्वाचे साधन आहे. लाल बहादूर शास्त्री राष्ट्रीय प्रशासन अकादमीसारख्या संस्थांमध्ये नियोजित आणि परिणामकारक प्रशिक्षणाद्वारे नवोदित अधिकाऱ्यांना नैतिक मूल्यांची ओळख करून दिली जाते.प्रत्येक नागरी सेवकासाठी एक स्पष्ट आणि प्रभावी आचारसंहिता किंवा कोड ऑफ कंडक्ट असणे गरजेचे आहे. यात वर्तणुकीचे नियम, तत्त्वे, आणि कर्तव्यांची स्पष्ट व्याख्या दिली जाते. त्यामुळे अधिकार्यांना काय योग्य आणि काय अयोग्य हे कळते. नियमित कार्यशाळा आणि चर्चा आयोजित कराव्यात, ज्या दरम्यान नैतिक द्वंद्व, कठीण परिस्थितीत निर्णय घेणे किंवा विवेकाचा वापर कसा करावा यावर मार्गदर्शन दिले जाते. यामुळे अधिकारी प्रत्यक्ष अनुभवातून शिकू शकतात.प्रेरणादायी उदाहरणांची भूमिका देखील खूप महत्त्वाची आहे. ज्यांनी प्रामाणिकपणे, धाडसाने आणि निस्वार्थीपणे आपले कर्तव्य पार पाडले आहे अशा वरिष्ठ अधिकाऱ्यांची उदाहरणे देऊन नव्या अधिकाऱ्यांना आदर्श दिला जातो. नवोदित अधिकाऱ्यांना नैतिकदृष्ट्या घडवण्यासाठी प्रगल्भ आणि उदात्त वरिष्ठ अधिकाऱ्यांनी मार्गदर्शक म्हणून समुपदेशन करावे. यामुळे युवक अधिकाऱ्यांना योग्य दिशा मिळू शकते..शेवटी, चांगल्या नैतिक वर्तनासाठी अधिकारी किंवा कर्मचाऱ्यांना सन्मान, पुरस्कार दिले जावेत. तसेच, चुकीच्या वर्तनासाठी किंवा नियमभंगासाठी कठोर कारवाई निश्चित करावी, यामुळे सर्वांकडे नैतिकतेचे पालन करण्याचे प्रोत्साहन मिळते.निष्कर्षभारतीय नागरी सेवेत नैतिक मूल्यांचे पालन करणे हे देशासाठी आणि लोककल्याणासाठी अत्यावश्यक आहे. नैतिकता नसल्यास समाज, प्रशासन दोन्हीचे नुकसान होते. म्हणून, सकारात्मक नैतिक मूल्यांचा प्रसार व जोपासना हीच प्रगत व कार्यक्षम भारताची गुरुकिल्ली आहे..भारतीय नागरी सेवकांची नैतिकतेची उदाहरणे· टी. एन. शेषन (माजी मुख्य निवडणूक आयुक्त): त्यांनी निवडणूक प्रक्रियेतील पारदर्शकता वाढविली.· किरण बेदी (माजी आयपीएस अधिकारी): त्यांनी तिहार जेलमध्ये सुधारणा आणली आणि सामाजिक कार्यात मोलाचा वाटा दिला.·धीरज कुमार (IAS, बिहार): कोविड काळात स्वतः रुग्णालयात जाऊन व्यवस्थापन पाहिले..सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

Premium|Study Room: नागरी सेवक आणि नैतिक मूल्ये

Related Stories