Premium |Study Room : नैतिक मूल्यांच्या विकासात कुटुंब, समाज आणि शैक्षणिक संस्थांची भूमिका

Explore how family, society, and educational institutions play a vital role in developing moral values in individuals. Ideal for UPSC GS Paper IV, Ethics answers and essay practice.व्यक्तिमत्त्व घडवण्यात कुटुंब, समाज व शैक्षणिक संस्थांची भूमिका कशी असते ते जाणून घ्या. यूपीएससी परीक्षेसाठी उपयुक्त असलेले नीतिशास्त्र व निबंध लेखनाचे मॉडेल उत्तर वाचा स्टडी रूमच्या विशेष लेखात..कुटुंबाची भूमिका (Role of Family)१) प्राथमिक नैतिक शिक्षणाचे स्रोतमुलाला "योग्य-अयोग्य" याची पहिली जाणीव घरातूनच होते.उदा. आई-वडिलांकडून प्रामाणिकपणा, जबाबदारी, सहानुभूती याचे संस्कार लहानपणापासूनच दिले जातात..Premium|Study Room : प्रतिभा सेतूमार्फत रोजगाराची उत्तम संधी.२) आचरणाद्वारे शिकवण (Learning through Observation)पालकांचे वर्तनच नैतिक शिक्षणाचे जिवंत उदाहरण असते.उदा. आईने अन्न वाया न घालवणे शिकवले, तर मुलात पर्यावरणाबाबत जबाबदारी निर्माण होते..३) भावनिक समतोल व सुसंस्कारप्रेम, संवाद व शिस्त यांचे संतुलन नैतिक निर्णयक्षमता वाढवते.उदा. भांडण झाल्यास त्यावर चर्चा करून समाधान करण्याची सवय घरातूनच लागते.४) कर्तव्यनिष्ठा व सामाजिक भानवृद्धांची सेवा, कुटुंबातील जबाबदारी निभावणे ही मूल्ये नैतिकतेस पूरक ठरतात.उदा. अनेक आयएएस अधिकारी त्यांच्या आयुष्यातील नैतिक प्रेरणा आई-वडिलांकडून मिळाल्याचे नमूद करतात (उदा. Armstrong Pame, IAS)..Premium|Study Room: 'आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स' च्या युगात करियरच्या संधी बदलतील का, त्या कोणत्या असतील..?.समाजाची भूमिका (Role of Society)१ सामूहिक वर्तनाचे नियम शिकवणेसमाज काय स्वीकारतो/नाकारतो हे पाहून व्यक्ती आपले वर्तन घडवते.उदा. समाजात स्वच्छता पाळली जात असल्यास, मुलंही सार्वजनिक स्वच्छतेकडे लक्ष देतात.२ रोल मॉडेल्सची प्रेरणासमाजात आदर्श व्यक्तिमत्त्वे असतात जी नैतिकतेचे उदाहरण बनतात.उदा. सामाजिक कार्यकर्ते अण्णा हजारे यांच्याकडून भ्रष्टाचारविरोधी मूल्य नकळतपणे शिकली जातात. .Premium|Study Room : अमरावती शिल्पकला,भारतीय बौद्ध शिल्पकलेचा संगम.३ सामाजिक दडपण आणि शिस्तचांगले वर्तन केल्यास समाजात सन्मान मिळतो, तर वाईट वर्तनास निंदा होते.उदा. लोकमान्य टिळक यांनी लोकशिक्षण व राष्ट्रीयता याचे मूल्य समाजात रुजवले.४ माध्यमांची (Media) भूमिकाटीव्ही, सोशल मिडिया, वृत्तपत्रे नैतिक विचारांचा प्रचार-प्रसार करतात.उदा. ‘सत्यमेव जयते’ सारखे कार्यक्रम नैतिक मुद्द्यांवर जनजागृती करतात..शैक्षणिक संस्थांची भूमिका (Role of Educational Institutions)१ व्यक्तिमत्त्व विकासकेवळ परीक्षाभिमुख शिक्षण न देता मूल्यशिक्षणासही महत्त्व दिले जाते.उदा. CBSE व NCERT मध्ये ‘Values Education’ हे स्वतंत्र विभाग तयार केले गेले आहेत..२ शिस्त, सहकार्य व नेतृत्वाचे शिक्षण शाळा-कॉलेजमधील सहशालेय उपक्रमांतून हे नैतिक गुण विकसित होतात. उदा. एन.सी.सी., स्काउट-गाईड, नाट्य व सांस्कृतिक स्पर्धा.३ शिक्षकांचे आदर्श नेतृत्व गुरू म्हणजेच आचार्यांच्या वर्तनातून नैतिकता शिकवली जाते. उदा. A.P.J. अब्दुल कलाम यांनी विद्यार्थ्यांमध्ये वैज्ञानिक दृष्टिकोनासोबत नैतिकता जोपासली.४ विरोधी मतांवर सहिष्णुता शिकवणे शिक्षण संस्थांत मतभेदांचे सकारात्मक व्यवस्थापन व सहअस्तित्व शिकवले जाते. अधिक माहितीसाठी आणि स्पर्धा परीक्षांच्या खास टिप्ससाठी सकाळ स्टडी रूम जरूर वाचा..सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.