म्युकोरमायकोसिसचा थेट संबंध वृक्षाशी? काळ्या बुरशीच्या गैरसमजीतून झाडांवर कुऱ्हाड

नाशिक : कोरोना संक्रमणातील (coronavirus) म्युकरमायकोसिसने (mucormycosis) वैद्यकीय क्षेत्रात आव्हान उभे ठाकले. गेल्या वर्षीसुद्धा काळ्या बुरशीच्या संसर्गाची अनेक प्रकरणे पुढे आली होती. त्यामुळे काळ्या बुरशीचा आजार थेट वृक्षांशी जोडत वृक्षांमुळे आजार बळावतोय, अशी अफवा शहरात पसरली आहे. त्यामुळे वृक्षांवर कोणतीही कीड दिसल्यास तिला काळी बुरशी समजून वृक्ष तोडण्याचा प्रकार सुरू झाला आहे. (Deforestation due to misunderstanding of black fungus)

काळी बुरशीच्या गैरसमजीतून वृक्षांवर संक्रांत

दातदुःखी, दात मोडणे, जबडा दुखणे, अस्पष्ट अथवा दुहेरी वेदना, छातीत दुखणे आणि श्वासोच्छ्वासाची समस्या अशी बरीच लक्षणे काळी बुरशीची आहेत. डोळे लाल होणे, पापण्यांवर सूज येणे असा आजार बुरशीपासून होतो.बुरशीचे कोरडी आणि चिकट असे दोन प्रकार आहेत. चिकट बुरशीपासून काळी बुरशी तयार होते. कोणत्याही वृक्षावर कोणती ना कोणती कीड आणि बुरशी येत असते. त्याचा अर्थ ते झाडच तोडणे असा नसून त्यावर फवारणी मारणे, औषधे देणे असा आहे. अनेक वृक्ष हे मोठ्या प्रमाणात ऑक्सिजन देण्याचे काम करत असताना त्यांना दोषी ठरविणे चुकीचे आहे, असे वृक्षप्रेमींना वाटते आहे.

रोगप्रतिकारशक्ती अन् ऑक्सिजनसाठी झाडांचे महत्त्व

वैद्यकीय अभ्यासकांच्या म्हणण्यानुसार अगोदरपासून आरोग्य समस्यांनी ग्रस्त असताना, औषधे घेतली जात असताना रुग्णांच्या शरीरावर जंतू आणि रोगाशी लढण्याची क्षमता क्षीण झालेली असते. बुरशीजन्य संक्रमणामुळे अशा रुग्णांच्या अवयवांवर त्याचा परिणाम होण्यास सुरवात होते. फळे कुजतात अथवा ब्रेड चिकट होते तेव्हा लोकांना त्यांच्या स्वयंपाकघरात बहुतेकदा बुरशीचा अनुभव येतो. बुरशीचे विकास ४०० दशलक्ष वर्षांपूर्वी झाला आहे. पृथ्वीवर महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते. त्यांनी वनस्पतींना त्यांच्या जलीय वस्तीतून जमिनीवर जाण्यास मदत केली आहे. तरीही त्यांना मातीपासून खनिज मिळविण्यात मदत केली आहे. बुरशी सेंद्रिय कचरा कुजवतात आणि पाने व लाकडामध्ये लॉक केलेले पोषक ‘रिसायकल' करतात. वनस्पतींमध्ये बुरशीजन्य आजार सामान्य आहेत; परंतु त्यापैकी अगदी लहानसे अंश मानवांना त्रास देतात. एक कारण असे आहे, की मानवांसह प्राण्यांमध्ये जटिल रोगप्रतिकारक प्रणाली विकसित झाली आहे. तथापि जेव्हा रोगप्रतिकारक यंत्रणेला दुसऱ्या आजाराने आव्हान दिले जाते तेव्हा अन्य निरुपद्रवी बुरशींचा फायदा घेतात आणि मानवी ऊतकांवर आक्रमण करतात. त्यांना संधिसाधू संक्रमण म्हणतात. त्यांच्या रोगजनक बॅक्टेरियाच्या भागांप्रमाणे बुरशी क्वचितच जीवघेणा रोगांना कारणीभूत ठरते. कॅन्डिडा यिस्टसारख्या काही बुरशी कधी गंभीर संसर्ग दूर करतात. कॅन्डिडा त्वचेवर आणि तोंडात, घशात आणि निरोगी व्यक्तींच्या लघवीच्या जागेत जिवंत राहते आणि कोणतीही समस्या उदभवू शकत नाही.

....तेव्हा त्यांना म्युकरमायकोसिस होऊ शकतो

म्युकोरालियन बुरशी कमी समस्याग्रस्त आहे. त्यामध्ये म्युकोर आणि रिझोपस या जातींचा समावेश आहे. हे माती, कंपोस्ट, जनावरांचे शेण, सडणारी लाकूड आणि वनस्पती सामग्रीमध्ये होणारे सर्वव्यापी साचे आहेत. म्युकोरालियन बुरशी सामान्यतः मृत अथवा सडणारी वनस्पती सामग्रीची पहिली वसाहत होते. बहुतेक बुरशींप्रमाणे म्युकोर हळूहळू कोलाहल नावाच्या सूक्ष्म गोलाकार, गडद-पोकळ रचना तयार करतात. ज्या वायूमध्ये पसरतात. जेव्हा बिजाणू माती अथवा वनस्पती सामग्रीप्रमाणे ओलसर पृष्ठभागांवर उतरतात तेव्हा ते अंकुर वाढविणे आणि मायसेलिया नावाच्या संरचनेसारखे धागे तयार करण्यास सुरवात करतात. मायसेलिया बाहेर पडते आणि त्यांच्या सभोवतालच्या साखरेवर खाद्य देते आणि वाढते. ज्या पेशीची रोगप्रतिकारक शक्तीशी तडजोड केली गेली आहे ती श्लेष्माची बीजाणू श्वास घेते तेव्हा त्यांना म्युकरमायकोसिस होऊ शकतो. हा एक दुर्मिळ, संसर्गजन्य आजार आहे. परंतु त्वरित उपचार न केल्यास प्राणघातक ठरू शकतो.

आजाराची लक्षणे दिसल्यास तत्काळ डॉक्टरांशी संपर्क साधावा. कोणत्याही अफवांवर विश्वास ठेवू नये. वृक्षांमधून जरी बुरशी निर्माण होते म्हणून वृक्षच तोडून टाकायचे, हे चुकीचे आहे. बुरशी झाल्यास कडुनिंब तेलाची फवारणी केल्यास बुरशी कमी होण्यास मदत होते.

- वैद्य विक्रांत जाधव, नाशिक