Nagpur News : धक धक करने लगा...! डीजेच्या दणदणाटाने हृदयांवर आघात

नागपूर - शहरातील सार्वजनिक मिरवणुकांसह उत्सवांची संख्या सतत वाढत आहे. वर्षातील किमान १९४ दिवस रस्त्यांवर विविध सण-उत्सवांसह लग्न सोहळ्याच्या मिरवणुका काढल्या जातात. चिंताजनक म्हणजे, जवळपास प्रत्येक मिरवणुकीत अतिशय मोठ्या आवाजातील डीजे लावला जातो..या प्रचंड ध्वनिप्रदूषणाचा थेट परिणाम नागरिकांच्या आरोग्यावर होत आहे. डीजेच्या या दणदणाटामुळे हृदयांवर आघात होत आहे. अनेकांच्या कानांचे पडदे फाटून त्यांना कायमचा बहिरेपणा आला. काही तरुणांची तर उच्च ध्वनिलहरींमुळे हृदयाची गतीच थांबल्याचे ऐकिवात आहे.तरीही डीजेच्या कर्णकर्कश्श आवाजावर निर्बंध घालण्यात प्रशासन किंवा पोलिस यंत्रणेला यश आलेले नाही. विशेष म्हणजे राज्यातील ध्वनी प्रदूषण असलेल्या दहा शहरांमध्ये नागपूरचा सहावा क्रमांक लागतो..कानाचे पडदे फाटण्याचा धोकाराज्य प्रदूषण नियंत्रण महामंडळाने १६९ दिवसांच्या दिलेल्या आकडेवारीनुसार नागपूर शहरातील १६६ दिवस आवाजाची तीव्रता ६० डेसिबलच्यावर म्हणजे कर्णकर्कशपणाच्या श्रेणीत मोडते. त्यामुळे नागरिकांच्या आरोग्यावर आता वायू प्रदूषणापाठोपाठ आता ध्वनी प्रदूषणाने कहर केला आहे. शहरात फक्त तीनच दिवस ६० डेसिबलपेक्षा कमी आवाज नोंदविण्यात आला आहे..शहरात चार ठिकाणी ध्वनी मापक यंत्रदिवाळीच्या दिवशी २१ ऑक्टोबर रोजी सर्वाधिक ७० डेसिबलपेक्षा अधिक ध्वनी प्रदूषण नोंदविण्यात आले आहे. शहरातील चार ठिकाणी ध्वनी आणि हवा प्रदूषणाची नोंदणी करणारे यंत्र लावण्यात आले आहे. त्यात महाल, रामनगर, व्हीएनआयटी अंबाझरी आणि सिव्हिल लाइन्सचा समावेश आहे. तरीही प्रशासन डोळे उघडायला तयार नाही.पोलिसांची अवस्था इतकी केविलवाणी झाली आहे की त्यांचा काही जरब राहिलेला नाही. कोणी पोलिसांशी वाद घातला तर तेवढ्यापुरती कारवाई करण्याचे सोपस्कार ते पार पडतात, अशी स्थिती आहे.लग्नसोहळे, जंयती, सर्वच धर्मीयांचे उत्सवातील मिरवणुकांमध्ये ‘एक टॉप एक बेस’ला परवानगी आहे, पण प्रत्यक्षात मोठ्या आवाजाचा ‘डीजे’च लावला जातो. याशिवाय ‘व्हीआयपीं’चे दौरे, कार्यक्रमांमध्येही ‘डीजे’ दिसतो. आवाजाच्या मर्यादेसंदर्भात सर्वोच्च न्यायालयाचे आदेश असतानाही त्याचे पालन नागपुरात केले जात नाही..कायदा अन् शिक्षा नावालाचध्वनी प्रदूषण (नियमन आणि नियंत्रण) नियम २००० हा महत्त्वाचा कायदा आहे. रहिवासी, शांतता आणि औद्योगिक भागांसाठी आवाजाची मर्यादा निश्चित करण्यात आली आहे. त्यानुसार रहिवासी भागात दिवसा ५५ डेसिबल आणि रात्री ४५ डेसिबल, तर शांतता क्षेत्रात (सायलेन्स झोन) दिवसा ५० आणि रात्री ४० डेसिबल आवाजाची मर्यादा बंधनकारक आहे..उद्योग क्षेत्रासाठी ७५ डेसिबलऔद्योगिक क्षेत्रात दिवसा ७५ आणि रात्री ७० डेसिबलपर्यंत आवाज असावा असा नियम आहे. मात्र, शहरातील कोणत्याच मिरवणुकांमध्ये ही मर्यादा पाळली जात नाही.दरवर्षी ‘डीजे’वर कोट्यवधीची उधळणशहरात दरवर्षी सण-उत्सव, महापुरुषांची जयंती, पुण्यतिथीनिमित्त व अलीकडे छोट्या-मोठ्या कार्यक्रमासह विवाह, वाढदिवसाला ‘डीजे’ लावण्यात येतो. राज्यात सर्वाधिक सण-उत्सव साजरा करणारे शहर म्हणून पोलिस आयुक्तालयाकडे त्याची नोंद देखील आहे. दरवर्षी मिरवणुकांमधील ‘डीजे’वर अंदाजे १०० कोटींचा खर्च होतो, असे विविध मंडळांचे पदाधिकारी सांगतात..अटींकडे दाखवितात पाठमिरवणुकांपूर्वी पोलिसांकडून कार्यक्रम आयोजित करणाऱ्यांना परवानगी घेताना अटी व शर्तीचे पालन करण्याचे आदेश दिले जातात. तेव्हा ते मान्य असतात पण प्रत्यक्षात मिरवणुकीत तेच पदाधिकारी पोलिसांना कारवाई करू नका, असे सांगून मिरवणुकांमध्ये आवाजाचा नियम मोडतात. अनेकदा पोलिस ‘डीजे’चा आवाज मोजतात. पुढे तो कमी केला जातो. त्यामुळे ‘मिरवणूक म्हटले की डीजे’ हे समीकरण शहरात तयार झाले आहे..... तर डीजे होतो जप्तमिरवणुकांमध्ये एक बेस व एक टॉपला परवानगी असून मंडळांनी लावलेल्या ‘डीजे’चा आवाज मर्यादेत असणे बंधनकारक आहे. सर्वोच्च न्यायालयाचे आदेशही तसे आहेत. मोठ्या आवाजाचे अनेक दुष्परिणाम आहेत.त्यामुळे प्रत्येक खासगी मंडळांनी लावलेल्या ‘डीजे’चा आवाज मोजून संबंधितांवर निश्चितपणे कारवाई केली जाते. पण, यापुढे त्या मंडळांनी लावलेले डीजे जागेवरच जप्त केले जातात. दंड भरून ते सोडून दिले जातात. शहरातील अनेक परिसरात खासगी सोहळ्यातही रस्त्यावरच मंडप टाकून डीजे वाजविण्यात येतो. त्याचाही त्रास नागरिकांना होतो..नागरिकांनो सतर्क राहा : पर्यावरण संरक्षण अधिनियम १९८६ आणि ध्वनी प्रदूषण (नियमन व नियंत्रण) नियम २००० अंतर्गत ध्वनिप्रदूषणावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी विशेष कार्यपद्धती ठरवण्यात आली आहे. या कायद्यांनुसार शहराची औद्योगिक, व्यावसायिक, निवासी आणि शांतता क्षेत्रे अशी विभागणी केली आहे. शहर प्रशासन प्रत्येक क्षेत्रासाठी सूचना फलक लावून त्याठिकाणी अनुमती ध्वनिमर्यादा स्पष्ट करते.शांतता क्षेत्र अत्यंत संवेदनशील मानले जाते. म्हणूनच या झोनमध्ये शांतता राखणे आणि ध्वनिमर्यादा काटेकोरपणे लागू करणे ही प्रशासनाची जबाबदारी आहे. ध्वनी प्रदूषण नियंत्रणासाठी शासनाने आठ सदस्यीय समिती नियुक्त केली जाते. ध्वनीमर्यादा भंग करणाऱ्यांवर कारवाई करण्याचे अधिकार पोलिस प्रशासनाला देण्यात आले आहेत. ध्वनिप्रदूषण रोखण्यासाठी प्रशासनाबरोबरच नागरिकांनीही सतर्क राहून कायद्याचे पालन करणे अत्यावश्यक आहे..‘सकाळ’ची भूमिकासण-उत्सव, लग्न सोहळे, आनंदाचे क्षण, मिरवणुका आनंद साजरा करण्यासाठी काढल्या जातात. त्यामध्ये डीजे संगीत वाजविणे हा आनंद साजरा करण्याचाच भाग आहे. मात्र, डीजेचा आवाज कर्णकर्कशपणाची आणि नियमांची मर्यादा ओलांडून जेव्हा हृदयावर, कानाच्या पडद्यावर आदळून कुणाच्या जिवावर बेतू शकते. त्याच्या आरोग्याचे मोठे नुकसान होऊ शकते.मग एकाचा आनंद साजरा करणे दुसऱ्यासाठी जीवघेणे ठरू नये. डीजेच्या आवाजाबाबतची कायद्याची मर्यादा पाळून डीजे लावून कुणाच्या आरोग्यास अपाय होणार नाही, याचे समाजभान प्रत्येकाने ठेवून आनंद व्यक्त करावा. ही एक सुजाण नागरिक म्हणून आपली प्रत्येकाची जबाबदारी आहे आणि हीच ‘सकाळ’ची भूमिका आहे.- संपादक.नागरिकांचा पुढाकार हवाध्वनी प्रदूषणापासून संरक्षण करणे शक्य आहे. मोठ्या आवाजाला त्वरित आळा घालणे आवश्यक असल्यास स्वतः हस्तक्षेप करणे किंवा पोलिसांकडे तक्रार नोंदवणे महत्त्वाचे आहे. आधीच वायू प्रदूषणामुळे शहरी परिसर राहण्यासाठी धोकादायक बनत आहेत. त्यात ध्वनी प्रदूषणाची पातळी अशीच वाढत राहिली तर भविष्यात अनेक गंभीर आरोग्य समस्यांना सामोरे जावे लागेल. आजच सावध होणे आवश्यक आहे. सरकार आणि स्थानिक प्रशासनाने कायद्याची कडक अंमलबजावणी करणे गरजेचे आहे. प्रशासन आणि पोलीस विभागाकडे वेळेवर तक्रारी दाखल केल्या पाहिजेत. सामूहिक प्रयत्नांमुळेच हा वाढता धोकादायक प्रवाह थांबवता येईल.- प्रा. सुरेश चोपणे, अध्यक्ष, ग्रीन प्लॅनेट सोसायटी.शहरात ८ गुन्हे दाखलडीजेच्या कर्णकर्कश आवाजाचे शहरातील पोलिस ठाण्यात ८ गुन्हे दाखल आहेत. यात सदर आणि कोतवाली पोलिस ठाण्यात प्रत्येकी १, मानकापूर पोलिस ठाण्यात २ आणि यशोधरानगर पोलिस ठाण्यात ४ गुन्ह्यांची नोंद आहे. डीजेच्या आवाजाला पोलिसांच्या कारवाईच्या ‘तीन स्टेप’ आहेत. तक्रार आली की थेट जप्ती आणि दंडापर्यंत कारवाई होते..पोलिसांची ‘तीन स्टेप’ कारवाईपहिली तक्रार तोंडी/लिखित चेतावणी व तत्काळ आवाज बंद करणेदुसरी तक्रार ५०० ते १०,००० दंड व कठोर इशारातिसरी किंवा सतत तक्रार आल्यास डीजे सिस्टीम-लाऊडस्पीकर थेट जप्त व गुन्हा दाखल करतात.कुठे करावी तक्रार?मर्यादेपेक्षा आवाजाचे उल्लंघन झाल्यास कोणीही निर्भयपणे १००, ११२ किंवा स्थानिक पोलिस ठाण्यात तक्रार नोंदवू शकतो.तक्रारदाराची ओळख पूर्णपणे गोपनीय राहते.फोन : १०० / ११२ (अनामिक राहता येईल)ऑनलाइन : mpcb.gov.in वर तक्रारलिखित : स्थानिक पोलिस ठाण्यात पावती घेऊन.कायदा काय सांगतो?रात्री १० ते सकाळी ६ या वेळेत ४५ डेसिबलपेक्षा जास्त आवाज बेकायदेशीर ठरते.दिवसा (सकाळी ६ ते रात्री १०) ५५ डेसिबलपेक्षा जास्त आवाज गुन्हाडीजे आणि लाऊड स्पीकरचा आवाज सहसा १०० ते १३० डेसिबल म्हणजे नियमभंग ठरतो.काय होऊ शकते कारवाईपहिल्यांदा : ५०० ते १ लाख रुपये दंडसतत उल्लंघन : रोज ५ हजार रुपये अतिरिक्त दंडगुन्हा दाखल झाल्यास : तुरुंगवास व १ लाख दंडरुग्णालय-शाळेजवळ (सायलेन्स झोन) डीजे लावल्यास थेट अटक.नियम काय आहे?सण-उत्सवात रात्री १० नंतर डीजेला पूर्ण बंदी आहे.फक्त वर्षातून १५ दिवस आणि ते सुद्धा रात्री फक्त १२ वाजेपर्यंत परवानगी मिळते. त्यासाठी आधीच अर्ज करावा लागतो..पोलिसांनी ठेवले कानावर हातध्वनी म्हणजे काय?ध्वनी ही एक लहर आहे. तिचा वेग माध्यमानुसार बदलतो. मात्र हवेत ध्वनी सुमारे १,१२६ फूट प्रतिसेकंद या वेगाने प्रवास करतो. आपल्या कानांना या ध्वनिलहरींचे कंप जाणवतात आणि त्यावरून आपण आवाज ओळखू शकतो. एखाद्या स्रोतावर जितका मोठा प्रहार किंवा ऊर्जा निर्माण होते, तितक्या तीव्रतेने ध्वनिलहरी बाहेर पडतात आणि पसरतात. मानवी कान २० ते २०,००० हर्ट्झ या वारंवारतेतील आवाज ऐकू शकतो. ध्वनीची तीव्रता मोजण्यासाठी डेसिबल हे एकक वापरले जाते. अतितीव्र आवाज शरीरात कंपन निर्माण करतो आणि अनेक शारीरिक व मानसिक विकारांना कारणीभूत ठरतो. आजच्या तरुणांना उच्च आवाजाचे जणू व्यसनच लागले आहे. लग्नसमारंभ, वाढदिवस किंवा इतर कार्यक्रमांमध्ये १००-१२० डेसिबल इतक्या प्रचंड आवाजाचा डीजे असतो. तो वयोवृद्ध, हृदयरुग्ण, श्वसनरुग्ण तसेच मुलांसाठी अत्यंत धोकादायक ठरत आहे..ध्वनीची तीव्रता४० डेसिबल - सौम्य, मधुर आवाज६० डेसिबल - कर्णकर्कश७० डेसिबल - त्रासदायक८०–९० डेसिबल - दीर्घकाळ ऐकल्यास बहिरेपणाचा धोका.सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates, मराठी ताज्या बातम्या, मराठी ब्रेकिंग न्यूज, मराठी ताज्या घडामोडी. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

Nagpur News : धक धक करने लगा...! डीजेच्या दणदणाटाने हृदयांवर आघात

Related Stories