rat177.txt

बातमी क्र.. 7 ( टुडे पान 1 साठी, सेकंड मेन)
(टीप- जिल्ह्यातील प्रसिद्ध मंदिर. त्यामुळे हेच फोटोसह ठळक घ्यावे.)

फोटो ओळी
-rat17p15.jpg ः KOP23L83394 शिवलिंग
-rat17p16.jpg ः KOP23L83395 कर्णेश्वर मंदिर
(छाया ः सिद्धेश वैद्य )

अद्भुत शिल्पकलेने नटलेले कर्णेश्वर मंदिर

पंचरथ प्रकारातील ; नजीक पुरातन मंदिरांचा समूह

संगमेश्वर, ता. 17ः येथून नजीकच्या कसबा येथे काळ्या पाषाणात उभारलेल्या कर्णेश्वर मंदिराला थोडी तांबूस झाकदेखील आहे. त्रिरथ, पंचरथ, सप्तरथ आणि नवरथ अशा प्रकारात कर्णेश्वर मंदिर हे पंचरथ या प्रकारात मोडते. प्रदक्षिणा पथादरम्यान चारही बाजूस बाहेर आलेल्या कोपऱ्यांच्या संख्येवरून अशा मंदिरांचे प्रकार ठरत असतात.
कर्णेश्वराच्या मंदिराची निर्मिती इ. स. 1075 ते 1095 या कालखंडात गुजरातच्या चालुक्य कुळातील राजा कर्णदेव याने केली असावी, असे अभ्यासकांचे मत आहे. रत्नागिरी जिल्ह्याच्या दार्शनिकेमध्ये हा कर्ण राजा कोल्हापूरचा असण्याची शक्यता नमूद केली आहे. हे मंदिर भूमीज नागरशैलीतील पूर्वाभिमुख आहे. हे मंदिर तारकापीठावर स्थित असून, त्याचे महाद्वार पूर्वाभिमुख असून पश्चिम आणि उत्तर दिशांनासुद्धा प्रवेशद्वारे आहेत. मंदिर काळ्या पाषाणात बनवलेले असले तरी याचा कळस मात्र दगडमाती, विटांपासून बनवून त्यावर गूळ-चुन्याचा गिलावा दिलेला आहे. कर्णेश्वर मंदिराची रचना करणाऱ्या स्थापतीला 10 हजार सुवर्णमुद्रा दिल्या होत्या.
कर्णराजाने या मंदिराच्या धर्मकार्यार्थ धर्मपूर (म्हणजे आत्ताचे धामापूर), सुपारीसाठी गुणवल्लिका, तुपासाठी शिवणी (म्हणजे आजचे शिवने), यज्ञासाठी लवल (म्हणजे लोवले), फळांसाठी पनसगाव, उत्सवासाठी धमनी (आजचे धामणी), धर्मसेवकांच्या राहण्यासाठी कदंब-आम्रपाली ही गावे नेमून दिल्याचे पोथीमध्ये म्हटले आहे. या मंदिराच्या जवळपासच्या परिसरात अनेक पुरातन मंदिरांचा समूह आहे. ही सर्व देवालये आजही अपरिचित आणि दुर्लक्षित आहेत.

अशी आहे रचना
* मंदिरावर अनेक शिल्पपट
* भूमीज शैलीची मंडप
* महामंडप, अंतराळ, गर्भगृह

चौकट
काळ्या पाषाणातील कलाकुसर
मंदिरावर आतमध्ये आणि बाहेरील बाजूस विष्णूचे दशावतार, कमल वेलींच्या मालिका, महिषासूरमर्दिनी, नृसिंह, गणपती, सरस्वती, कीर्तिमुख, सूरसुंदरी आणि अनेक देवदेवतांच्या मूर्ती असंख्य अलंकरणे अंकित केलेली आहेत. या सर्वांची काळ्या पाषाणातील कलाकुसर आपल्याला मंत्रमुग्ध करते.

वैशिष्ट्ये

मुख्य मंदिराच्या पूर्व प्रवेशद्वारावर द्रम्म आणि गद्याण या चलनांचा उल्लेख असणारा एक शिलालेख आहे. इथे एक गद्धेगळही आहे. त्याच्यावरील लेखही (म्हणजेच शापवाणी) झिजलेला आहे. मंदिराच्या आतमध्ये ब्रह्मदेव, शेषधारी विष्णू आणि बसलेली वरदलक्ष्मी यांची शिल्पे कोरलेली आहेत. मंदिराच्या गर्भगृहात कर्णेश्वराची पिंडी असून, पार्वतीची मूर्तीही आहे. प्रांगणात सूर्यनारायण आणि गणपतीचे मंदिर आहे. सात घोड्यांच्या रथावर सूर्यमूर्ती उभी असून, मूर्तीच्या प्रभावाळीमध्ये 12 राशींचे अंकन केले आहे .

आणखी मंदिराचा परिसर
कर्णेश्वरव्यतिरिक्त अलकनंदा नदीच्या उगमापाशी सप्तकोटीश्वर मंदिर आहे. इतर ठिकाणी सोमेश्वर, कुंभेश्वर, काशी विश्वेश्वर, केदारेश्वर, रावणेश शंकर, जलयुक्त नंदिकेश (संगम मंदिर), काळभैरव, लक्ष्मी नृसिंह अशी मंदिरेही आहेत. यापैकी एका मंदिराच्या मंडपाच्या बाहेरील पट्टीकेवर कामशिल्पे कोरलेली आहेत. ही मंदिरे इ. स. 575 पासून पुढील काळात निर्माण झाली असावीत, असा कयास आहे.