असंघटित कामगारांचे वर्गीकरण
३९ गटांत विभागणी; विविध क्षेत्रांना मिळणार लाभ

युवराज पाटील : सकाळ वृत्तसेवा
शिरोली पुलाची, ता. ११ : शेती, फेरीवाले, बांधकाम, उद्योग, शिक्षण, आयटी इंडस्ट्रीजसह विविध विभागांत असंघटित क्षेत्रातील कामगारांचे योगदान मोठे आहे. त्यामुळे ३४० व्यवसायांतील असंघटित कामगारांचे विविध क्षेत्रांत वर्गीकरण करून त्याची ३९ गटांत विभागणी करत, महाराष्ट्र राज्य असंघटित कामगार कल्याण महामंडळ स्थापन करण्याचा निर्णय राज्य सरकारने घेतला आहे.
कोरोना काळात असंघटित कामगारांच्या अनेक समस्या समोर आल्या. या काळात असंघटित कामगारांचे मोठ्या संख्येने स्थलांतर झाले. त्यामुळे केंद्र सरकारने या कामगारांची संगणकीकृत नोंद ठेवण्याचे आदेश सर्व राज्य सरकारांना दिले होते. त्यानुसार राज्याच्या कामगार मंत्रालयाने कामगारांचे व्यवसाय व रोजगाराचे वर्गीकरण केले. या कामगारांना सामाजिक सुरक्षा देण्यासाठी केंद्र सरकारने कायदा केला असून राज्यातही यासाठी सामाजिक सुरक्षा मंडळ आहे. ‘ई-श्रम’ पोर्टलवरील ३१ मे २०२३ पर्यंतच्या नोंदणीनुसार, राज्यात १ कोटी ३६ लाख २८ हजार असंघटित कामगार आहेत. ते काम करीत असलेल्या ३४० व्यवसायांमध्ये वर्गीकरण करून, त्यांची ३९ गटांत विभागणी केले. त्यात कुठल्या गटात कोणता रोजगार करणारे असंघटित कामगार आहेत हे स्पष्ट केले आहे.
असंघटित कामगार म्हणजे कृषी, बांधकाम, कारखान्यात काम करणारे कामगार डोळ्यापुढे येतात. मात्र राज्य सरकारच्या नव्या निर्णयानुसार अन्नप्रक्रिया उद्योग क्षेत्रात ऑनलाईन सेवा देणारे कर्मचारी, खासगी शिकवणी वर्गातील शिक्षक, केंद्र व राज्य शासनातील अंशकालीन कर्मचारी, खासगी कंपन्यांतील क्लार्क, कॅशियर, विमा एजंट, ई-कॉमर्स कंपन्यातील कर्मचारी, इलेक्ट्रॉनिक प्रसारमाध्यमांमधील पत्रकारांसह इतर कर्मचारी, आयटी क्षेत्रातील कंपन्यांतील कर्मचारी, पॅथॉलॉजीतील सहाय्यक व इतर कर्मचारी, रुग्णालयातील कंपाऊंडर यांच्यासह खासगी बांधकाम कंपन्यांमधील अभियंत्यांचाही असंघटित कामगारांमध्ये समावेश आहे.
---

चौकट
असंघटित कामगारांनी श्रम पोर्टलवर नोंदणी केल्यास अपघाती मृत्यू झाला असेल तर मृत्यूनंतर कुटुंबीयांना सरकारकडून दोन लाख रुपये दिले जातात. अंशतः अपंग असल्यास एक लाख रुपयांपेक्षा जास्त रक्कम दिली जाते. याशिवाय सामाजिक सुरक्षा योजनेचा लाभ मिळेल. असंघटित कामगार कल्याण महामंडळाच्या छताखाली येणाऱ्यांना शासकीय सुविधांचा लाभ मिळू शकणार आहे.
---
कोट
असंघटित कामगारांच्या व्यवसायाच्या वर्गीकरणानुसार कल्याण मंडळे स्थापन करावीत, अशी मागणी केली आहे. परंतु, सरकारने असंघटित कामगारांसाठी एकच महामंडळाची स्थापना केली आहे. त्यामधून सर्वांना सर्वसमावेशक सामाजिक सुरक्षा व कल्याणकारी योजनांचा लाभ मिळाला पाहिजे.
- अंजुम देसाई, संस्थापक अध्यक्ष, महाराष्ट्र राज्य असंघटित क्षेत्र कामगार संघटना