काटेवाडी, ता. ८ : पश्चिम महाराष्ट्रातील जंगलांमध्ये आणि गावांमध्ये भोकराच्या (शास्त्रीय नाव: कॉर्डिया डायकोटोमा) झाडांना सध्या फळांचा बहर आला आहे. धूळ आणि कार्बन शोषून घेण्याची क्षमता, कमी पाण्यात टिकण्याची शक्ती आणि प्राणी-पक्ष्यांसाठी अन्न पुरवठा यामुळे हे झाड जैवविविधता आणि मानवी आरोग्यासाठी अनमोल आहे. या देशी झाडाबद्दल जागरूकता निर्माण व्हावी आणि त्याचे संवर्धन करा, असे आवाहन पर्यावरण अभ्यासकांनी केले आहे.
भोकराची पिवळी-गुलाबी, परिपक्व होताच काळी आणि चिकट बनणारी फळे पशुपक्ष्यांसाठी मुख्य अन्नाचा स्त्रोत आहेत. भोकराचे झाड शहरी आणि ग्रामीण भागांसाठी पर्यावरण संवर्धनाचे महत्त्वाचे साधन आहे.
भोकराच्या कोवळ्या फळांपासून लोणचे आणि पानांपासून चविष्ट भाजी बनवली जाते, भोकर महाराष्ट्रातील काही ठिकाणी खाद्यसंस्कृतीचा भाग आहे. कोकणातील रत्नागिरी, रायगड, सातारा जिल्ह्यातील काही गावे तसेच गुजरातमधील सौराष्ट्र, कच्छ आणि राजस्थानमधील काही भागांत भोकराचे लोणचे तयार केले जाते. ही फळे केवळ दोन महिनेच उपलब्ध असतात, त्यामुळे त्यांचे खाद्य आणि औषधी मूल्य विशेष आहे. आयुर्वेदात भोकराला महत्त्वाचे स्थान आहे. फळे आणि पाने मानवी आरोग्यासाठी उपयुक्त आहेत आणि अनेक आजारांवर उपचारासाठी याचा उपयोग केला जातो. फळांमधील फायबर पोटाच्या विकारांवर उपयुक्त आहे, तर रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवण्यासही याची मदत होते.

भोकराचे झाड शहरी आणि ग्रामीण भागांसाठी अत्यंत उपयुक्त आहे. धूळ आणि कार्बन शोषून घेण्याची त्याची क्षमता इतर झाडांपेक्षा जास्त आहे. शहरी दुभाजकांवर आणि माळरानावर कमी पाण्यातही हे झुपकेदार झाड तग धरते. जंगलात भोकराची झाडे असतील, तर माकडे आणि पक्षी यांना अन्न मिळेल आणि मानवी वस्त्यांमधील संघर्ष कमी होईल. याशिवाय, फळांमधील फायबर पोटाच्या विकारांवर उपयुक्त आहे.
- बसवंत विठाबाई बाबाराव, पर्यावरण अभ्यासक, पुणे
01072