हॉलिवूडचे बहुतांश चित्रपट टाइमट्रॅव्हल या संकल्पनेवर बेतलेले असतात; पण महाराष्ट्रातला एखादा नास्तिक तरुण टाइमट्रॅव्हल करून खंडोबाच्या काळात पोहचला तर? कल्पना अफाट वाटते ना? लेखक नितीन थोरात यांच्या ‘खंडोबा’ या कादंबरीचं हेच कथासूत्र.

जेजुरीचा खंडोबा म्हणजे सबंध महाराष्ट्राचं कुलदैवत. भारतभर या देवाची ख्याती आणि तेवढेच भाविकही. मणी आणि मल्ल या राक्षसांनी पृथ्वीलोकी जेव्हा उच्छाद मांडला, तेव्हा महादेवांनी खंडोबाचा अवतार धारण करून या राक्षसांचा वध केला, अशी सर्वमान्य आख्यायिका आपल्याला पुराणग्रंथांमध्ये वाचायला मिळते. पण, लेखक नितीन थोरात यांच्या ‘खंडोबा’ कादंबरीद्वारे हाच खंडोबा आपल्याला नव्याने उलगडू लागतो. लेखकाने खंडोबाला देवाच्या अवतारामध्ये बंदिस्त न करता त्याला संघर्षमयी मानवी रूपाद्वारे वाचकांसमोर सादर केलं आहे.

कादंबरीमध्ये आपल्याला खंडोबाच्या जन्मापासून त्याच्या आयुष्याचा संपूर्ण संघर्ष वाचायला मिळतो. खंडोबाचा जन्म, आई-वडील, भावंडं, सवंगडी, राज्य, युद्ध, मानसिक संघर्ष, प्रेम, वैर, विवाह, जेजुरीची निर्मिती अशा हजारो संदर्भांना स्पर्श करत लेखकाने एक नवं खंडोबाविश्व वाचकांसमोर ठेवलं आहे. आजवर महाराष्ट्राच्या या कुलदैवताला आपण अवतार म्हणून गौरवलं. त्या अवताराच्या चौकटीचा विचार न करता लेखकाने देवत्व लाभलेल्या एका शूर योद्ध्याच्या स्वरूपात आपल्यासमोर खंडोबा सादर केला आहे, त्यामुळे हा खंडोबा अधिक जवळचा आणि मानवी भावनांना स्पर्श करत आपलासा होऊन जातो.

कादंबरीतला नायक आदित्य म्हणजे मराठी चित्रपट दिग्दर्शक. त्याला खंडोबावर चित्रपट तयार करण्याचं काम मिळतं. तो खंडोबाविषयी माहिती घेतो, तर त्याच्या लक्षात येतं की भगवान कृष्ण, राम, हनुमान, गणपती यांच्याप्रमाणे खंडोबाला बालपणच नाही. ही बाब त्याला अस्वस्थ करू लागते. दरम्यान, तो महाशिवरात्रीला जेजुरीला जातो आणि एका अनपेक्षित घटनेने तो थेट खंडोबाच्या काळात पोहचतो. तिथं त्याला खड्गवंशी राजकुमार रुद्रा आणि त्याचे मित्र भेटतात. त्यानंतर खंडोबाचा शोध, तिथल्या लोकांसोबत जुळवून घेण्याची कसरत, पुन्हा कलियुगात येण्याची धडपड वाचकांना खिळवून ठेवते.

सध्याच्या काळात दैवतांविषयी वाचकांच्या भावना तीव्र असतानाही खंडोबासारख्या कुलदैवतावर कादंबरी लिहिणं, हे खरोखरच आव्हानात्मक काम होतं. पण, लेखकाने कोणत्याही पौराणिक संदर्भाला धक्का न लावता प्रत्येक संदर्भाला कल्पनेची अगदी चपखल जोड दिल्याने कादंबरी कमालीची वाचनीय झाली आहे.

विशेष म्हणजे पुढे काय होईल, याची उत्सुकता शेवटपर्यंत टिकवली असल्याने वाचकांचा कुठेही हिरमोड होत नाही. कादंबरीची मांडणी अत्यंत सोप्या भाषेत असल्यामुळे कुठेही कादंबरी दिव्य पुराणकथा वगैरे वाटत नाही. आजच्या काळात तरुण पिढीला खंडोबाविषयी पडणारे प्रश्न आणि त्याला कादंबरीच्या माध्यमातून पौराणिक संदर्भाची जोड देत मिळणारी उत्तरं हा प्रयोग लेखकाने बरोबर साधला आहे. केवळ देवाची अंधपणे विचार करून महती न मांडता संघर्षातून लाभणारं देवत्व लेखकाने अधोरेखित केल्यामुळे आधुनिक विचारांच्या वाचकांनाही हे पुस्तक आपलंसं वाटतं, हेच या कादंबरीचं यश म्हणावं लागेल.

पुस्तकाचं नाव : खंडोबा

लेखक : नितीन थोरात

प्रकाशक : न्यू ईरा प्रकाशन, पुणे

(संपर्क - ८९९९३६०४१६ )

पृष्ठं : ३२८ मूल्य : ३२० रुपये