Marathwada muktisangram din: मराठवाडा हे नाव कसे पडले? वाचा रंजक इतिहास

मराठवाडा स्वातंत्र्य होऊन 17 सप्टेंबर रोजी 74 वर्षे पूर्ण होऊन 75 वर्षात प्रवेश करेल. त्यानिमित्ताने मराठवाडा काय होता? इथे निजामशाही कशी आली ? त्या निजामशाहीच्या काळात आताच्या मराठवाड्यात काय परिस्थिती होती. आणि निजामशाही विरोधात जो लढा उभा राहिला तो कसा उभा राहिला आणि अखेर 17 सप्टेंबर 1948 रोजी आपला मराठवाडा निजामशाहीच्या जोखडातून मुक्त झाला.

आता बघू या आपल्या या भागाचे मराठवाडा हे नाव कसे पडले याविषयीची सविस्तर माहिती आज आपण या लेखात जाणून घेणार आहोत. सम्राट अशोकाच्या 16 महाजनपदा पैकी दोन महाजनपदे एक अश्मक आणि दुसरे मूलक हे गोदावरीच्या खोऱ्यात नांदणारे होते. त्यामुळे या दोन्ही महाजनपदात बहुतांश लोकं महाराष्ट्री प्राकृत भाषा बोलणारी होती.

सातवाहन राजा हाल यांनी 700 गाथा एकत्र करून संपादित केलेला ” गायासप्तशती ” म्हणजेच गाथा सप्तशती ही प्राकृत मधून असलेली निर्मिती मध्ये गोदावरी खोऱ्यातील लोकांचे लोक जीवन प्रतिबिंबीत झाले आपल्याला दिसुन येते. या वर्णनातुन एक गोष्ट आपल्या स्पष्ट दिसुन येते की, हा प्रदेश म्हणजे मराठीचे आद्य रूप महाराष्ट्री प्राकृत बोलणारा प्रदेश होता.

पुढे कालांतराने अनेकांनी या प्रदेशावर आपली हुकूमत गाजवली आणि 1724 मध्ये दिल्लीची सुभेदार निजाम उल मुल्क या निजामशहाने हैद्राबाद मध्ये निजामशाही स्थापन केली. या निजामशाहीत तीन भाषा बोलणारे प्रदेश होते एक  म्हणजे तेलगू ( आंध्र ), दुसरी कन्नड ( कर्नाटक ) आणि तिसरी आपली मराठी ( मराठवाडा ) यातील लातूर म्हणजे पूर्वाश्रमिचा उस्मानाबाद जिल्हा मराठी बोलणाऱ्या लोकांचा शेवटचा भाग होता.

म्हणजे निजामाच्या काळात  त्याने भाषेप्रमाणे प्रदेशाची नावे ठेवली होती, म्हणून मराठी बोलणाऱ्या लोकांचा समुह या भागात मोठ्या प्रमाणात राहतो त्या भागाला मराठवाडा हे नाव देण्यात आलं आणि मग त्याच नावाने हा प्रदेश ओळखल्या जाऊ लागला.

( संदर्भ :-अर्ली हिस्ट्री ऑफ डेक्कन,- यझदानी, मोघलकालीन मराठवाडा,- ल. गो. काळे, छत्रपती शिवाजी महाराज – ग. ह. खरे )