चेतना तरंग : रामायणाचा भावार्थ

आपण सर्व राम, सीता आणि रावणाच्या कथा ऐकत मोठे झालो आहोत. राम, लक्ष्मण आणि सीता वनवासात गेले. रावणाने सीतेचे अपहरण केल्यावर राम तिच्या शोधात आपले दीर्घ साहसिक कार्य सुरू करतात. त्यांनी रावणाशी युद्ध केले, आणि विजयी झाले, हा दिवस आपण दसरा म्हणून साजरा करतो. रावणाच्या पुतळ्यांचे दहन करत देशभरात उत्सव साजरा केला जातो.

रामायण ही एक चिरंतन कथा आहे. सखोल आध्यात्मिक अर्थाने भरलेले, ते सहसा आपल्या स्वतःच्या जीवनाबद्दल गहन अंतर्दृष्टी देते. रामाचा जन्म दशरथ आणि कौशल्या यांच्या पोटी झाला. दशरथ म्हणजे ज्याच्याकडे १० रथ आहेत. हे दहा रथ ५ इंद्रिये आणि ५ कृती इंद्रियांचे प्रतीक आहेत. कौशल्या म्हणजे कौशल्य. सुमित्रा म्हणजे जिची सर्वांशी आपुलकी असते. कैकेयी म्हणजे सर्वांना देणारी.

दशरथ आपल्या तीन पत्नींसह ऋषींकडे गेले आणि त्यांच्या आशीर्वादाने रामाचा जन्म झाला. राम म्हणजे आत्मा म्हणजेच आपल्यातील प्रकाश. लक्ष्मण म्हणजे जागृती. जो जागृत आहे. शत्रुघ्न म्हणजे ज्याला अजिबात शत्रू नाही आणि भरत हा प्रतिभा आणि प्रगल्भता आहे. अयोध्या म्हणजे ज्याला जिंकता येत नाही किंवा नष्ट करता येत नाही.

आपले मन शरीर असे संकुल अयोध्या असे समजता येऊ शकते. ज्याचा राजा दशरथ आहे, ५ इंद्रिये आणि पाच क्रिया इंद्रिये. मनाचे प्रतीक असलेली सीता जेव्हा आत्म्याचे प्रतीक असलेल्या रामापासून दूर गेली, तेव्हा अहंकाराचे प्रतीक असलेल्या रावणाने सीतेचे अपहरण केले.

मग राम आणि लक्ष्मण (आत्मा आणि जागरूकता), प्राण शक्तीचे किंवा श्वासाचे प्रतीक असलेल्या, हनुमानाची मदत घेऊन, सीतेला (मन) घरी परत आणतात रावण हे अहंकाराचे प्रतीक आहे. अहंकाराला फक्त एक चेहरा नसतो, त्याला १० चेहरे असतात (येथे अहंकाराचे पैलू किंवा कारणे दर्शविता येऊ शकतात). जो अहंकारी असतो तो स्वतःला इतरांपेक्षा श्रेष्ठ किंवा वेगळा समजतो.

यामुळे स्वतःमध्ये असंवेदनशीलता आणि कठोरता येऊ शकते. एखादी व्यक्ती आपली संवेदनशीलता गमावते तेव्हा त्याचे दुष्परिणाम संपूर्ण समाजाला भोगावे लागतात. भगवान राम हे आत्मज्ञानाचे (आत्मज्ञान) प्रतीक आहेत; राम आत्म्याचे किंवा आत्मज्ञानाचे प्रतिनिधित्व करतात.

एखाद्या व्यक्तीमध्ये आत्मज्ञान (भगवान राम) उगवते तेव्हा त्यातील रावण (म्हणजे अहंकार आणि सर्व नकारात्मकता) पूर्णपणे नष्ट होते आत्मज्ञानानेच रावणाचा नाश आणि मात करता येते. याचा अर्थ असा की केवळ आत्मज्ञानानेच सर्व प्रकारच्या नकारात्मकतेवर आणि मनाच्या विकृतींवर विजय मिळवता येतो. आत्मज्ञानात प्रवेश कसा मिळवता येईल? विश्रामाने आत्मज्ञान प्रज्वलित होऊ शकते.

म्हणजे हे रामायण आपल्याच आत सतत घडत असते. दसरा म्हणजे ज्या दिवशी सर्व नकारात्मक प्रवृत्ती (रावणाचे प्रतीक) नष्ट होतात. हा दिवस मनाच्या सर्व लालसा आणि तिरस्कारांवर विजयाचे प्रतीक आहे.