हार्मोन्स नियमनावर व्यायामाचा परिणाम

- महेंद्र गोखले, फिटनेसविषयक प्रशिक्षकव्यायाम म्हणजे शारीरिक आरोग्य राखण्यासाठी एक गुरुकिल्ली असे मानले जाते. परंतु त्याचे फायदे फक्त हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधीचा फिटनेस किंवा मसल मास राखणे यापुरतेच मर्यादित नसतात. नियमित व्यायामाचा सर्वात जास्त परिणाम म्हणजे हार्मोन रेग्युलेशन..हार्मोन्स हे आपल्या शरीरातील रासायनिक मेसेंजर असतात जे आपल्या शरीरातील चयापचय क्रियेपासून स्नायूंची वाढ, आपले मूड, झोप आणि रोगप्रतिकारक कार्य पर्यंतच्या प्रत्येक कार्यात महत्त्वाची भूमिका बजावतात. ही सगळी कार्ये उत्तम चालवीत यासाठी जबाबदार असतात. आपल्या नियमित व्यायामामुळे या महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावणाऱ्या विविध प्रकारच्या हार्मोन्सच्या निर्मितीवर, त्यांच्या वहनावर आणि शरीरात ते करत असणाऱ्या क्रियेवर थेट परिणाम होतो.आज आपण व्यायामाचा शरीरातील हार्मोन्सच्या कार्यावर आणि नियमनावर तसेच आपले दीर्घकालीन आरोग्य, वजन नियमन, आणि मानसिक आरोग्य यावर कसा परिणाम होतो ते पाहू. या लेखाच्या शेवटी आपल्याला शरीरातील हार्मोन्स आपल्या आरोग्यासाठी किती महत्त्वाची भूमिका बजावतात हे लक्षात येईल..व्यायाम आणि इन्सुलिनइन्सुलिन हा स्वादुपिंडाद्वारे तयार केलेला एक हार्मोन आहे जो रक्तातील साखरेच्या पातळीचे नियमन करण्यास मदत करतो. इन्सुलिन आपल्या पेशींमध्ये ग्लुकोजचे वाहन करते जे एनर्जी किंवा ऊर्जा म्हणून वापरले जाते. तथापि, सदोष आहार, आळशीपणा किंवा तीव्र ताणतणावामुळे इन्सुलिनचा प्रतिकार होऊ शकतो, ज्यामुळे शरीर इन्सुलिनला कमी प्रतिसाद देते, त्यामुळे रक्तातील साखरेची पातळी वाढते आणि टाइप 2 मधुमेहाचा धोका वाढतो..व्यायाम कशी मदत करतो? -इन्सुलिनमध्ये सुधारणा : नियमित व्यायाम, विशेषत: धावणे, सायकलिंग किंवा पोहणे यासारख्या एरोबिक व्यायामामुळे आपल्या शरीराला इन्सुलिनची पातळी राखण्यास मदत होते. याचा अर्थ असा, की आपल्या पेशी इन्सुलिनला अधिक कार्यक्षमतेने प्रतिसाद देतात, ज्यामुळे ग्लूकोजचे चांगले सेवन होते आणि रक्तातील साखरेची पातळी स्थिर राहते.रेझिस्टन्स ट्रेनिंगचे फायदे : स्ट्रेंग्थ ट्रेनिंग (वेटलिफ्टिंग) मसल मास वाढवून इन्सुलिनची पातळी संतुलित राहते; ज्यामुळे आपल्या शरीरास ग्लूकोज अधिक प्रभावीपणे वापरले जाते.व्यायामामुळे रक्तातील साखरेचे प्रमाण संतुलित राहते, चयापचय रोगांचा धोका कमी होतो आणि शरीरात हार्मोन्सचे संतुलन राखले जाते..व्यायाम आणि कोर्टिसोलकॉर्टिसोलला बऱ्याचदा ‘तणाव हार्मोन्स’ म्हणून संबोधले जाते कारण ते हार्मोन्स ताणतणावाला प्रतिसाद देत अड्रीनल ग्लॅमुळे तयार होतात. कॉर्टिसोल शरीराच्या ‘फाईट किंवा फ्लाइट’ प्रतिसादामध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते आणि चयापचय क्रिया नियंत्रित करण्यात मदत करते, तर दीर्घकाळापर्यंत कॉर्टिसोलची उच्च पातळी राहिली तर त्याचा आपल्या आरोग्यावर दीर्घकाळापर्यंत नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो. अशा उच्च पातळी कॉर्टिसोलमुळे वजन वाढू शकते (विशेषत: ओटीपोटात चरबी), झोपेवर परिणाम होऊ शकतो, रोगप्रतिकारक शक्ती कमी होऊ शकते आणि चिंता आणि नैराश्य वाटू शकते..व्यायाम कशी मदत करतो? :व्यायामाचा थेट प्रतिसाद : जास्त तीव्र व्यायामादरम्यान, कॉर्टिसोलची पातळी नैसर्गिकरित्या वाढते- ज्यामुळे एनर्जीचा साठा निर्माण होतो आणि आपली कार्यक्षमता सुधारण्यास मदत होते. तथापि, वर्कआउटनंतर, शरीर विश्रांती स्थितीत परत येताच कॉर्टिसोलची पातळी कमी होते..तीव्र व्यायाम आणि कोर्टिसोल : नियमित व्यायाम, विशेषत: मध्यम-तीव्रतेचा व्यायाम, कालांतराने कॉर्टिसोल उत्पादनाचे नियमन करण्यास मदत करू शकतो. कालांतराने, तणाव हाताळण्यात शरीर तयार होते आणि कॉर्टिसोलची पातळी अधिक संतुलित राहते. महत्त्वाचे म्हणजे, व्यायामानंतरची रिकव्हरी अवस्था (योग्य पोषण आणि विश्रांतीसह) कॉर्टिसोल वाढीच्या नकारात्मक परिणामांचा प्रभाव कमी करतात.थोडक्यात, व्यायामामुळे कॉर्टिसोलची पातळी संतुलित ठेवण्यास मदत होते, तीव्र ताणतणाव हाताळण्याची आपल्या शरीराची क्षमता सुधारते आणि ताण कमी होतो.इतर हार्मोन्स आणि व्यायाम यांच्याबाबत पुढील लेखात माहिती घेऊ.(क्रमशः).सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates, मराठी ताज्या बातम्या, मराठी ब्रेकिंग न्यूज, मराठी ताज्या घडामोडी. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

हार्मोन्स नियमनावर व्यायामाचा परिणाम

Related Stories