व्हर्टिगो : चक्कर का येते, लक्षणे काय, आजार बरा होऊ शकतो का?

डॉ. वर्षा वर्तक‘प्रोजेक्ट संपवायची तारीख उद्यावर आली होती, त्यामुळे अहोरात्र लॅपटॉपवर काम चालू होतं. मधेच जरा खुर्चीत बसल्या बसल्या डोळे मिटले, तर जरा डोकं हलतंय असा भास झाला. डोळे उघडून परत मिटले तर पुन्हा तेच. असं वाटलं की समोरचं टेबल फिरतंय. जाम टेन्शन आलं.’.‘आज सकाळी डोळे उघडले आणि उठताना अऽऽशी चक्कर आली, आख्खी खोली माझ्याभोवती गर्रर्रकन फिरली. तशीच झोपून राहिले मिनिटभर. लगेचच थांबली चक्कर. हुश्श करून कुशीवर वळले तर पुन्हा तेच! अरे बापरे, केवळ अशक्य आहे ती परिस्थिती शब्दात वर्णन करणं. तसा मला ॲसिडिटीचा त्रास होतो अधूनमधून, पण अशी चक्कर कधी आली नव्हती.’‘वर चढून पंखा पुसत होतो, तेवढ्यात फोन वाजला म्हणून चटकन खाली उतरलो तर जी चक्कर आलीये म्हणून सांगू, मटकन खालीच बसलो. चक्कर थांबली लगेच अर्ध्या मिनिटात, पण आता वर चढून काही काम करायची भीतीच बसली आहे.’‘प्रोजेक्ट संपवायची तारीख उद्यावर आली होती, त्यामुळे अहोरात्र लॅपटॉपवर काम चालू होतं. मधेच जरा खुर्चीत बसल्या बसल्या डोळे मिटले, तर जरा डोकं हलतंय असा भास झाला. डोळे उघडून परत मिटले तर पुन्हा तेच. असं वाटलं की समोरचं टेबल फिरतंय. जाम टेन्शन आलं.’‘मला मागच्या पाच-सहा महिन्यांपासून अचानक चक्कर यायला लागली आहे. कारण काय ते अजून कळलं नाही, पण डॉक्टरांनी दिलेल्या गोळ्या महिनाभर घेतल्यावर बरं वाटलं. पण पुन्हा अधूनमधून परत चक्कर येतेच. त्यामुळे कधीही चक्कर येईल ही भीती कायमच असते.’ .यांसारखे अनुभव अलीकडे अनेकदा ऐकायला मिळतात. सर्वसाधारपणे, ढोबळमानाने या अनुभवांना ‘व्हर्टिगो’ असे म्हटले जाते. असा त्रास होणाऱ्या व्यक्तींना खालील लक्षणे जाणवू शकतात-अचानक तोल जाणे.झोपल्यावर कुशीवर वळताना पडत असल्याचा भास होणे.खाली वाकून परत झटकन सरळ उभे राहिल्यावर घेरी आल्यासारखे वाटणे.डोळे मिटल्यावर डोके हलते आहे असा भास होणे.थोडक्यात काय, तर शारीरिक अवस्थेत चटकन झालेल्या बदलामुळे चक्कर येते. ही चक्कर साधारण १० ते २० सेकंद टिकते.बऱ्याच वेळा कानासंबंधित समस्यांमुळे व्हर्टिगोची सुरुवात होते. कानातील इन्फेक्शन, मेंदूशी संबंधित आजार, एपिलेप्सी, मधुमेहींमध्ये साखरेचे प्रमाण कमी होणे, ॲनिमिया, कमी रक्तदाब, ताप, डिहायड्रेशन, पक्षाघात, हृदयविकार, ब्रेन ट्युमर हीदेखील चक्कर येण्यामागची कारणे असू शकतात. त्याचबरोबर आपण जर बैठे काम करत असाल तर बसण्याची पद्धत, सतत मोबाईलचा वापर, अथवा लॅपटॉपवर दीर्घकाळ काम करणे यामुळे मानेचे स्नायू आखडतात. हेदेखील वारंवार चक्कर येण्यामागचे मुख्य कारण आहे.जवळपास ८०-९० टक्के बाबतीत चक्कर येण्यामागची कारणे म्हणजे कानातील असंतुलन (व्हेस्टिब्युलर व्हर्टिगो) किंवा मानेचे स्नायू आखडणे (सर्व्हायकोजेनिक व्हर्टिगो) आढळून येतात. कानातील असंतुलनामुळे येणारी चक्कर किंवा मानेचे स्नायू आखडण्यामुळे येणारी चक्कर या दोन्ही बाबींसाठी तज्ज्ञ फिजिओथेरपिस्ट योग्य ते निदान करू शकतो व त्यानुसार आवश्यक तो व्यायाम करून घेऊन रुग्णाला पूर्णपणे बरे करू शकतो, तेही कोणत्याही औषधोपचाराविना! परंतु कानातील इन्फेक्शन, मेंदूचे आजार, हृदयविकार, एपिलेप्सी अशा २० टक्के केसेसमध्ये, लक्षणांसाठी औषधोपचार अत्यंत आवश्यक आहेत. .फिजोथेरपीबाबतीत सांगायचे झाले, तर ‘व्हेस्टिब्युलर रिहॅबिलिटेशन एक्सरसाईझ’च्या मदतीने कानाशी संबंधित व्हर्टिगो पूर्णपणे बरा करता येतो. पण त्याआधी जाणून घेऊया, की कानाचा आणि चक्कर येण्याचा काय संबंध आहे. कानाच्या आतील भागात ठरावीक जागी कॅल्शियमचे क्रिस्टल असतात. काही कारणांनी जर या कॅल्शियम क्रिस्टलची जागा बदलली, तर तोल जाऊ लागतो किंवा चक्कर येते. फिजिओथेरपिस्ट मानेचे विशिष्ट व्यायाम करून घेऊन हे क्रिस्टल पूर्ववत जागेवर आणायला मदत करतो. एक ते दोन दिवसांत हे साध्य करता येते. एकदा हे साध्य झाले, की पुढचे व्यायाम नजर स्थिर करण्यासाठी करून घेतले जातात. त्यामुळे तोल सांभाळता येऊ लागतो. हे ट्रेनिंग साधारण पाच-सहा दिवस करावे लागते. नंतर कुशीवर वळताना, झोपून उठताना किंवा वर खाली बघताना कशी काळजी घ्यावी हेसुद्धा समजावून सांगतात. अशा प्रकारे आठ-दहा दिवसांत व्यक्ती पूर्णपणे बरी होऊ शकते.व्हर्टिगोचा दुसरा प्रकार आहे सर्व्हिकॉजेनिक व्हर्टिगो, म्हणजे मानेच्या स्नायूंच्या आखडण्यामुळे होणारा व्हर्टिगो. पूर्वी केवळ वृद्धांमध्ये मानेची समस्या असायची. परंतु खाली मान घालून मोबाईल बघणे, वाकून बसणे, लॅपटॉपवर तासनतास काम करणे अशा विविध चुकीच्या सवयींमुळे तरुणांमध्येही मानदुखीची समस्या दिसू लागली आहे. या प्रकारात मानदुखी आणि चक्कर येणे अशी दोन्हीही लक्षणे आढळतात. कधी कधी चालताना तोल जातोय किंवा नीट सरळ चालत येत नाहीये असेही वाटते. कानात सतत एक टिनटिन असा आवाज ऐकू येणे अशी अजून एक तक्रार, विशेषतः तरुणांमध्ये ऐकू येते. याला ‘टीनिटस’ असे म्हणतात. सतत मोबाईलचा किंवा इअरफोनचा वापर केल्यामुळे ही तक्रार उद्भवू शकते. सर्व्हायकोजेनिक व्हर्टिगोमुळे येणारी चक्कर काही मिनिटांपासून काही तासांपर्यंतही राहू शकते. याच्या संभाव्य कारणांमध्ये मानेचा संधीवात, मानेच्या स्नायूंवर पडणारा अतिरिक्त ताण याबरोबरच काही मानसिक समस्या किंवा टेन्शन हेसुद्धा असू शकत. डीकॉम्प्रेशन ट्रॅक्शन थेरपी (डीटीएस), इलेक्ट्रो थेरपी आणि त्यासोबत मानेचे स्नायू पूर्वपदावर आणण्यासाठीचे व्यायाम, एक्सरसाईज थेरपी यांच्या एकत्रित उपयोगामुळे सर्व्हिकॉजेनिक व्हर्टिगो पूर्णपणे बरा करता येतो. .Gudi Padwa Recipe : गुढीपाडव्यासाठी करा पारंपरिक गोडाचे पदार्थ..! आम्रखंड, बासुंदी, खव्याच्या साटोऱ्या आणि बरंच काही..! .किराणा सामान खरेदी करणे, कामावर जाणे यांसारखी रोजची कामेसुद्धा चक्कर आल्याने कधीकधी आव्हानात्मक ठरतात. या आजाराने ग्रस्त असलेल्या व्यक्तींना घरीच राहावे लागते. ज्यामुळे नैराश्य आणि चिंता वाढते. महिलांमध्ये व्हर्टिगोचे प्रमाण जास्ती आढळते. याचा परिणाम हार्मोन्सवरही होऊ शकतो. वारंवार होणाऱ्या व्हर्टिगोच्या त्रासाचा परिणाम एखाद्या व्यक्तीच्या कामावरदेखील होऊ शकतो, परिणामी नोकरी बदलणे किंवा सोडणे, कार्यक्षमता कमी होणे अशा परिणामांसह आर्थिक समस्या उद्भवू शकतात.या आजाराचे प्रमाण जास्त असूनही समाजात अजूनही याबाबत फारशी जागरूकता नाही. कारण अनेकांना या आजाराची लक्षणे ओळखता येत नाहीत. तसेच मळमळ आणि उलट्यांसारखी लक्षणे नक्की कशाची आहेत, याचे स्पष्टपणे निदान होणे अवघड असल्यामुळे व्हर्टिगोचे निदान होणे अवघड होते. व्हर्टिगोवर फिजिकल थेरपी, आहार आणि जीवनशैलीतील बदल करून उपचार केले जाऊ शकतात. व्हेस्टिब्युलर व्हर्टिगो आणि सर्व्हिकॉजेनिक व्हर्टिगो या दोन्ही केसेसमध्ये ९५ यश मिळाल्याच्या नोंदी आहेत. त्यामुळे व्हर्टिगो झाला म्हणून घाबरून जायचे कारण नाही, हा आजार पूर्णपणे बरा होऊ शकतो.-------------------.Frequent Dizziness In Summer : उन्हाळ्यात चक्कर येण्याला हलक्यात घेऊ नका? सांगतोय ते ऐका! .Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

व्हर्टिगो : चक्कर का येते, लक्षणे काय, आजार बरा होऊ शकतो का?

डॉ. वर्षा वर्तक

Related Stories