त्या संगीतकाराला फक्त बहिरेपणाचं कारण जाणून घ्यायचं होतं, पण समोर आलं धक्कादायक जनुकीय सत्य

डॉ. बाळ फोंडकेआपल्याला जडलेल्या बहिरेपणाच्या व्याधीचं वैद्यकीय कारण जगाला कळावं, ते गुप्त राहू नये, एवढीच माफक इच्छा लुडविगनं लिहून ठेवली होती. त्याला काय कल्पना की आपल्या जनुकीय वारशात इतकं धक्कादायक गुपित दडलेलं असेल?.लुडविग व्हॅन बिथोव्हेन हा एक महान जर्मन संगीतकार होता. त्याच्या अनेक अजरामर संगीतरचना आजही रसिकांचे कान तृप्त करत आहेत. १८५७च्या मार्च महिन्यातल्या एका सोमवारी त्यानं अखेरचा श्वास घेतला. त्याआधी तीन-चार महिने तो बिछान्याला खिळून होता. त्याची कुडी अनेक व्याधींनी जर्जर करून टाकली होती. काविळीनं त्याचं सर्व अंग तर पिवळं पडलं होतंच, पण वेडवाकडं सुजलंही होतं. पोटाचा तर नगारा झाला होता. एकेक श्वास घ्यायला त्याला अतोनात कष्ट होत होते.मृत्यूनं त्याची सुटकाच केली अशी त्याच्या निकटवर्तीयांची खात्री झाली होती. उत्तरक्रिया पार पडल्यानंतर त्यांनी बिथोव्हेनच्या वैयक्तिक सामग्रीची छाननी सुरू केली. त्यात त्यांना पंचवीस वर्षांपूर्वी त्यानं केलेलं एक इच्छापत्र सापडलं. त्या पत्रात बिथोव्हेननं आपल्या बंधूंना आपल्या खऱ्याखुऱ्या व्याधीची माहिती सर्व जगाला कळवावी, अशी कळकळीची विनंती केली होती.हा सर्वश्रेष्ठ संगीतकार वयाच्या अवघ्या चाळिसाव्या वर्षीच संपूर्णपणे बहिरा झाला होता, हे आज गुपित राहिलेलं नाही. पण तो हयात असताना ही माहिती फारच थोड्या लोकांना होती. पण आपल्या मृत्यूनंतर संपूर्ण जगाला ते अंतरीचं दुःख कळावं, अशी इच्छा त्यानं लिहून ठेवली होती. आणि त्यापाठच्या वैद्यकीय कारणांचाही ऊहापोह व्हावा, असंही त्यानं म्हटलं होतं. .बिथोव्हेनवर उपचार करणाऱ्या डॉक्टरांपेक्षा त्याला जवळजवळ वीस वर्षं अधिक आयुष्य लाभलं होतं. त्यामुळं डॉक्टरांकडून त्याच्या व्याधीचं स्पष्टीकरण जगाला कळण्याची वेळच आली नाही. पण या संगीतकाराच्या मृत्यूला दोन शतकं उलटल्यावर वैज्ञानिक त्याची ही इच्छा पूर्ण करण्यासाठी पुढं सरसावले. त्यांनी त्यासाठी अत्याधुनिक अशा जनुकीय वारशाच्या संशोधनाचा आधार घेण्याचं निश्चित केलं. मॅक्स प्लँक इन्स्टिट्यूट फॉर इव्होल्युशनरी अँथ्रॉपॉलॉजी या संस्थेतील वैज्ञानिकांनी त्यासाठी त्याच्या जपून ठेवलेल्या केसांचा आधार घेण्याचा घाट घातला.सन २००७मध्ये त्यांना असा एक केस मिळाला. त्याच्या डीएनएचं विश्लेषण करून त्याला शिशाच्या विषाची बाधा झाल्यामुळं ती व्याधी जडली होती, असं त्यांचं मत बनलं. एवढंच नाही, तर त्याच्या मृत्यूलाही ते लेड पॉयझनिंगच कारणीभूत असल्याचं निदान त्यांनी केलं. त्या काळात मद्यपानासाठी शिशाचेच प्याले वापरले जात होते. त्यामुळं हे निदान सर्वमान्य व्हायला आडकाठी आली नाही.पण गेल्या वर्षी म्हणजे २०२३ साली त्याचं पुनःपरीक्षण केलं गेलं. तोवर जनुकीय वारसा तपासण्याचं तंत्रज्ञान अधिक प्रगत आणि त्यापायी अधिक अचूक झालं होतं. परीक्षण करणाऱ्या वैज्ञानिकांना पहिला धक्का बसला, तो पूर्वी वापरलेल्या केसाच्या सत्य हकिगतीचा. जो केस बिथोव्हेनचा समजून लेड पॉयझनिंगचं निदान केलं गेलं होतं, तो मुळात त्याचा नव्हताच. कारण त्यातल्या गुणसूत्रांचा तपास केल्यावर त्यात पुरुषत्वाचा निदर्शक असणाऱ्या ‘वाय’ गुणसूत्राचा पत्ताच नव्हता. तो केस कोणा स्त्रीचा होता हेच त्यावरून स्पष्ट झालं होतं. ती कोण याचा शोध घेण्यात वेळ घालवण्यापेक्षा खरा केस मिळवण्यावर भर दिला गेला. .सुदैवानं त्याच्या केसांचा एक पुंजका काळजीपूर्वक जतन करून ठेवल्याचं संशोधकांना समजलं. तो खरोखरीच बिथोव्हेनचा असल्याची खातरजमा करून घेतल्यानंतरच त्याच्यावर अधिक सखोल संशोधन करण्यात आलं. त्यातून त्याला हिपॅटायटिस बी या प्रकारची कावीळ झाली होती, हे दिसून आलं. त्यात त्याच्या मद्यपानाचं प्रमाणही वाढलं होतं. त्याचा परिणाम होऊन त्याची कावीळ विकोपाला गेली. त्यातून त्याचं यकृत निकामी होत गेलं. अशा तऱ्हेनं त्यानंच आपल्या मृत्यूला आमंत्रण दिल्याचं स्पष्ट झालं.तरीही त्याच्या बहिरेपणाचं कारण कळलं नव्हतं. त्यात त्याला अनेक वर्षं पोटाच्या विकारानं पछाडल्याची माहितीही मिळाली. वरचेवर त्याला अतिसारही होत असे. त्या व्याधींना कावीळ कारणीभूत असल्याचा कोणताच पुरावा मिळाला नाही. म्हणजे ज्याची माहिती सर्व जगाला मिळावी ही बिथोव्हेनची इच्छा अपुरीच राहणार की काय, अशी शंका त्याच्या चाहत्यांना सतावू लागली. .Succession Certificate म्हणजे काय? ते कोण देते? कोणत्या परिस्थितीत या सर्टिफिकेटची गरज लागते? जाणून घ्या .वैज्ञानिकही तितकेच उत्सुक होते. त्यांच्यापुढं अनेक प्रश्न फडा काढून उभे राहिले होते. त्याला काविळीचा उपसर्ग कसा झाला? अतिमद्यपानापायी तिनं गंभीर स्वरूप धारण करावं हे समजण्यासारखं होतं. पण मुळात त्याला कावीळ झालीच कशी? त्या कोणा अज्ञात स्त्रीचा केस बिथोव्हेनचा कसा मानला गेला? त्याचं रहस्य काय आहे? त्याचं पोट वरचेवर बिघडण्याचं कारण काय, आणि मुख्य म्हणजे त्याची श्रवणशक्ती अशी विकल का झाली? वास्तविक सुरुवातीला तो स्वतः गात असे. आपल्याच संगीतरचनांचं गायन तो करत असे. पण बहिरेपणामुळं तेही बंद पडलं होतं. म्हणून केवळ संगीत रचना करण्यावरच त्यानं समाधान मानलं होतं. पण बहिरेपणानं पिडलेलं असतानाही तो इतक्या उत्कृष्ट संगीतरचना कशा करत असे? त्याचं इंगित काय?... सवाल अनेक होते. पण वैज्ञानिकांनी हार मानली नाही. त्यांनी त्या केसावरून त्याच्या व्याधीचं निदान करण्याचा स्वर्ग गाठण्याचा निर्धार केला. त्यातूनच त्या जनुकीय वारशात दडलेलं चक्रावून सोडणारं एक वेगळंच गुपित उघडकीला आलं.बिथोव्हेनला आपला जनुकीय वारसा बहाल करणाऱ्या पूर्वजांपैकी एकानं, कदाचित अनेकही असतील, विवाहबाह्य संबंध ठेवले होते. त्याचा एक पूर्वज हेंड्रिक व्हॅन बिथोव्हेनचा जन्म १५७२मध्ये बेल्जियममध्ये झाला होता. त्यानंतर १७७०मध्ये लुडविगचा जन्म होईपर्यंतच्या ज्या पिढ्या जन्मल्या, त्या पैतृक वंशात हे विवाहबाह्य संबंधांचं प्रमाण वाढलेलं होतं. एखाद्या विवाहित जोडप्यांपैकी स्त्रीचा संबंध तिच्या अधिकृत पतीखेरीज इतर कोणातरी पुरुषाशी आल्यामुळं जन्माला आलेल्या अपत्याचं पितृत्व वेगळं असतं. यालाच एक्स्ट्रा पेअर पॅटर्निटी म्हणतात. अशा संबंधांतून त्या कुळात इतरांच्या जनुकीय वारशाची घुसखोरी होते. असे अनेक प्रकार त्या मधल्या पिढ्यांमध्ये झाले असल्याचे काही पुरावे वैज्ञानिकांना मिळाले. त्याचा परिणाम या संगीतकाराला पिडणाऱ्या व्याधींमध्ये झाला असण्याची शक्यता त्यांनी वर्तवली आहे.आपल्याला जडलेल्या बहिरेपणाच्या व्याधीचं वैद्यकीय कारण जगाला कळावं, ते गुप्त राहू नये, एवढीच माफक इच्छा लुडविगनं लिहून ठेवली होती. त्याला काय कल्पना की आपल्या जनुकीय वारशात इतकं धक्कादायक गुपित दडलेलं असेल?--------------------.सजीवांच्या उत्क्रांतीच्या स्पर्धेत कोणते जीव दीर्घकाळ टिकतात? त्याची कारणे काय? शास्त्रज्ञ याचे विश्लेषण करताना सांगतात.. .Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

त्या संगीतकाराला फक्त बहिरेपणाचं कारण जाणून घ्यायचं होतं, पण समोर आलं धक्कादायक जनुकीय सत्य

डॉ. बाळ फोंडके

Related Stories